Ca vũ kịch cổ - Noh và Kyogen

[MyDyingDoom]

Giới thiệu chung

Noh:

http://www.iijnet.or.jp/NOH-KYOGEN/english/onna.gif

Noh là một loại hình nghệ thuật sân khấu cổ điển của Nhật Bản, kết hợp các yếu tố vũ đạo, nhạc kịch, và thơ ca thành một loại hình nghệ thuật mang tính thẩm mỹ cao. Loại kịch này chủ yếu được biểu diễn ở các thành phố như Tokyo, Osaka, và Kyoto, ngoài ra còn được phổ biến khắp đất nước bởi những nghệ sĩ chuyên nghiệp, những người có công trong việc đưa thứ nghệ thuật cao quý, thường chỉ giới hạn trong các gia đình quý tộc này đến đông đảo quần chúng nhân dân, ở mọi tầng lớp. Cũng có một số lượng lớn những diễn viên nam nữ nghiệp dư đã luyện tập và biểu diễn Noh bằng thánh ca, vũ đạo và nhạc khí.


Kyogen:

http://www.iijnet.or.jp/NOH-KYOGEN/english/kyogen.gif

Kyogen là một loại hình hài kịch cổ điển, khác biệt với kịch Noh khá nghiêm túc. Trong khi Noh đơn thuần là nhạc kịch, thì Kyogen lại nhấn mạnh lời ăn tiếng nói trong cuộc sống thường thức. Theo truyền thống, cả hai loại hình kịch này được biểu diễn luân phiên nhau trong cùng một chương trình, trên cùng một sân khấu. Để thêm vào vốn chương trình sẵn có của Kyogen về hài kịch, các diễn viên Kyogen còn thường xuyên xuất hiện trong những màn nghỉ giữa các vở kịch Noh. Tương tự như vậy, các nhạc công Noh cũng đôi khi xuất hiện trong các vở Kyogen. Phương thức luyện tập của hai loại hình này khá giống nhau.

[MyDyingDoom]

Lịch sử phát triển


http://www.iijnet.or.jp/NOH-KYOGEN/english/history.gif


Noh:

Kịch Noh phát triển đến hình thái như ngày này vào khoảng thế kỉ XIV-XV, dưới sự lãnh đạo của diễn viên - nhà soạn kịch lỗi lạc Kannami và con trai của ông là Zeami. Riêng Zeami đã viết rất nhiều vở kịch, và còn được công diễn cho tới tận ngày nay, trong số khoảng 250 vở kịch truyền thống. Ông cũng viết nhiều vở không công khai, và được coi là những vở nền tảng của tư tưởng mỹ quan trong kịch Noh, và đưa thêm chi tiết về cách thức môn nghệ thuật này được sáng tác, diễn tấu, chỉ đạo, truyền bá và sản xuất.

Kịch Noh đạt được sự hưng thịnh trong thời của Zeami dưới sự bảo trợ của Shogun Ashikaga Yoshimitsu. Sau đó, trong thời Edo (1603-1838), kịch Noh trở thành loại hình biểu diễn chính thức của chính quyền quân chủ. Các lãnh chúa quân chủ phong kiến trong khắp cả nước đều ủng hộ các đoàn kịch, và tạo điều kiện cho họ học hỏi, luyện tập và biểu diễn.

Cùng với cuộc cách tân vào thời Meiji (1868-1912), kịch Noh không còn nhận được sự ưu ái từ chính quyền, và tự nó phải chống chọi. Mặc dù có lúc loại hình này gần như bị biến mất, thì lại có những diễn viên tập hợp nhau lại, tự tìm cho mình những người bảo trợ riêng, và bắt đầu dạy cho dân nghiệp dư, dần dần kịch Noh lại trở lại thời kì hoàng kim của mình.

Ngày nay, cũng như rất nhiều loại hình nghệ thuật sân khấu truyền thống trên khắp thế giới, kịch Noh không còn được coi như một môn nghệ thuật phổ biến trong cộng đồng người Nhật như xưa nữa. Nhưng những nhà tài trợ của nó thì rất nhiệt tình, những diễn viên chuyên nghiệp luyện tập với cường độ cao, và lịch biểu diễn cũng như dạy học trên cả nước của họ kín đặc. Hiện nay có xấp xỉ 1.500 diễn viên chuyên nghiệp, họ sống chủ yếu dựa vào việc biểu diễn và dạy kịch Noh.


Kyogen:


http://web-japan.org/factsheet/noh/media/noh_6.jpe
Một vở kịch Kyogen mang tên Boshibari (bám dính lấy quầy rượu)

Kyogen được cho là loại hình giải trí được đưa đến Nhật Bản từ Trung Quốc khoảng 8 thế kỉ trước. Loại hình giải trí này phát triển thành Sarugaku vào những thế kỉ tiếp theo, và vào đầu thế kỉ XIV, đã có sự khác biệt rõ rệt giữa các đoàn kịch Sarugaku với những diễn viên của kịch Noh nghiêm trang và Kyogen hài hước. Như một hợp phần của kịch Noh, Kyogen nhận được sự bảo trợ từ phía các nhà quí tộc quân phiệt cho tới khi cải cách Minh Trị Duy Tân xảy ra (1868). Từ đó trở đi, Kyogen được lưu truyền trong các gia tộc, chủ yếu là gia đình Izumi và trường Okura. Ngày nay, các diễn viên Kyogen chuyên nghiệp biểu diễn cả hai loại hình này một cách độc lập và như một phần của các chương trình kịch Noh.

[MyDyingDoom]

Các loại kịch:


http://www.iijnet.or.jp/NOH-KYOGEN/english/male3.gif

Trong kịch Noh có 5 phạm trù, đó là những nhân vật đặc trưng: quỷ thần, chiến binh, phụ nữ đẹp, dạng pha tạp (đặc biệt là đàn bà điên), và các thế lực siêu nhiên. Trong thời Edo, một chương trình trọn ngày gồm có mảng nghi thức Okina-Sanbaso gói gọn trong một vở, được diễn bởi từng nhân vật như ở trên. Một vở kịch Kyogen có thể được diễn xen giữa hai vở Noh. Trong năm nhân vật, vai nữ diễn với nhịp độ chậm nhất, nhưng lại là vai thi vị nhất, và ở trình độ cao nhất trong việc thể hiện yugen, một cảnh giới về mĩ học để thể hiện sự duyên dáng và tính tao nhã kín đáo, vẻ đẹp phảng phất, huyền ảo.


Các nhân vật:


http://www.iijnet.or.jp/NOH-KYOGEN/english/hannya.gif

Nhân vật chính của một vở kịch Noh được gọi là Shite, đôi khi Shite xuất hiện cùng với 1 hoặc nhiều bạn diễn khác được gọi là Tsure. Trong hầu hết các vở, Shite xuất hiện ở nửa đầu như một người bình thường, sau đó xuất hiện ở nửa sau trong dạng thật của mình, là hồn ma của một người nổi tiếng từ xa xưa. Vai trước được gọi là Maejite, và vai sau là Nochijite. Theo truyền thống, cả hai vai được diễn bởi một người.

Nhân vật thứ hai, Waki, thường là một tu sĩ hành khất, người hỏi han nhân vật chính, tạo bước tiến triển quan trọng của mạch truyện. Vai này cũng thường xuất hiện với các bạn diễn được gọi là Waki-Tsure. Một nhân vật phụ được gọi là Ai hoặc Ai-kyogen, thường xuất hiện như một cư dân địa phương, người làm nền cho Waki, và nhờ đó, khán giả có thể hiểu được vị trí của Shite.


http://www.iijnet.or.jp/NOH-KYOGEN/english/butai2-E.gif
NOH "SHO-JOU"


Hợp xướng

Đoạn hợp xướng được gọi là Jiutai, thường gồm 8 người, ngồi về một phía của sân khấu và có nhiệm vụ là thuật lại các cảnh và cốt truyện. Đôi khi hợp xướng cũng diễn tả suy nghĩ và cảm xúc của nhân vật, thậm chí đôi khi còn hát lời của các nhân vật.