Kasumi
14-11-2005, 11:25 AM
Cũng như mỗi du khách nước ngoài đến Việt Nam không thể bỏ qua múa rối nước, đã đặt chân lên đảo quốc Phù Tang, dù là người ưa náo nhiệt nhất cũng ít nhất một lần tự "ép" mình vào nhà hát để được đắm mình trong bầu không khí của nước Nhật cổ xưa qua 4 loại hình nghệ thuật tiêu biểu: Noh, Kyogen, Bunraku, Kabuki.
Nghệ thuật biểu diễn Nhật Bản bắt đầu xuất hiện vào thời kì Nara (710 - 794), khi môn tạp kĩ (Sangaku) của Trung Quốc du nhập vào hòn đảo này. Sangaku bao gồm các môn như xiếc, ảo thuật, múa rối, ca vũ, hoà nhập với nghệ thuật cổ truyền bản địa và các điệu múa nghi lễ của Thần đạo (một trong hai tôn giáo chính ở Nhật Bản) hình thành nên một dòng nghệ thuật biểu diễn trên sân khấu mới mang tên Sarugaku, bao gồm Noh (người Việt Nam quen gọi là kịch mặt nạ) - nhạc kịch chính thống, Kyogen - hài kịch, Bunraku - múa rối và cuối cùng là Kabuki, cũng là một dòng kịch chính thống khác. Trong khuôn khổ có hạn của bài báo này, người viết xin được nói nhiều hơn về Kabuki - ra đời muộn nhất nhưng cũng được đánh giá là hấ p dẫn và mang nhiều nét đặc trưng hơn cả. Nhưng trước tiên, hãy cùng tìm hiểu 3 loại hình nghệ thuật Noh, Kyogen và Bunraku đã.
Noh - kịch mặt nạ
Có thể coi kịch Noh là loại hình sân khấu lâu đời nh t trên thế giới. Chủ đề chính của kịch Noh thường về những hồn ma, kiếp sau, sự phù du của cuộc sống... Các động tác của nhân vật trong kịch Noh thường mang hình thức hồi tưởng từ ký ức của nhân vật và biểu hiện rất nhiều khía cạnh của cảm giác.Thế nhưng, ấn tượng lớn lao nhất mà kịch Noh để lại trong lòng những người mới lần đầu được thưởng thức bộ môn này là những chiếc mặt nạ muôn hình vạn trạng, mô tả đầy đủ các trạng thái cảm xúc của nhân vật. Bản thân chiếc mặt nạ kịch Noh cũng đã được coi là một thứ nghệ thuật riêng biệt và trở thành món đồ sưu tập quý hiếm đối với r ất nhiều người. Ngôn ngữ trong lời thoại kịch Noh thường là một thứ ngôn ngữ cổ xưa nhất, hầu như rất khó hiểu với khán giả ngày nay, thậm chí cả những học giả uyên bác nhất cũng cần có một cuốn kịch bản trong tay để theo dõi vở kịch. Âm nhạc được sử dụng trong kịch Noh cũng rất độc đáo - là sự phối ghép giữa một dàn đồng ca (jiutai) và dàn nhạc chơi 4 loại nhạc cụ cơ bản: sáo (fue), trống đeo vai (kotsuzumi), trống cơm (otsuzumi) và trống lớn (taiko). Không hề có người chỉ huy dàn nhạc, các nhạc công tự động đưa âm nhạc vào vở diễn bằng cách lắng nghe lời thoại và "đọc" bầu không khí trên sân khấu. Ban đầu, kịch Noh chỉ là trò tiêu khiển trình diễn ở các sân đền, miếu cho dân chúng xem nhưng sau này, giới quý tộc đã coi nó như thể loại nghệ thuật cao cấp dành riêng cho họ và đến thời Mạc Phủ Tokugawa (1542) thì chỉ còn tầng lớp sammurai mới được xem kịch Noh. Sau hơn 500 năm suy tàn, đến đầu thế kỉ 20 kịch Noh đã được khôi phục lại. Một chương trình kịch Noh truyền thống ngày nay sẽ bao gồm một vở kịch Noh và 3 vở Kyogen xen kẽ.
Kyogen - hài kịch
Kyogen là hài kịch, ra đời như để mang lại sự cân bằng với vẻ nghiêm trang, đạo mạo của Noh. Nếu Noh thiên về âm nhạc thì Kyogen chủ yếu sử dụng lời thoại. Các vở Kyogen thường ngắn và có không quá 3 nhân vật. Nghĩa của từ Kyogen là cuồng ngôn và nội dung của nó thường bộc lộ khá nhiều khía cạnh phức tạp trong tính cách của người Nhật. Nhân vật chính trong mỗi vở Kyogen là những người bình thường trong xã hội, trong đó có rất nhiều vở được dựng với nội dung người hầu và lãnh chúa (dễ làm chúng ta liên tưởng tới hình tượng Edop, tác giả của bộ truyện Ngụ ngôn Edop nổi tiếng). Ngoài ra, đó là những ông chồng lười, những bà vợ lắm mồm, những chàng sammurai ngờ nghệch... Không như kịch Noh, Kyogen rất dễ hiểu vì nó phản ánh cuộc sống thường nhật và sử dụng thứ ngôn ngữ bình dân, gần gũi nhất. Mặc dù thường được biểu diễn ở chùa chiền cho tầng lớp quý tộc thưởng thức, cũng không thiếu những vở Kyogen được dựng nên để châm chọc Phật giáo và giới tăng lữ... Có thể nói, Noh và Kyogen là hai người bạn đồng hành không thể tách rời, như mặt trăng và mặt trời, như ngày và đêm vậy...
(cont)
Nghệ thuật biểu diễn Nhật Bản bắt đầu xuất hiện vào thời kì Nara (710 - 794), khi môn tạp kĩ (Sangaku) của Trung Quốc du nhập vào hòn đảo này. Sangaku bao gồm các môn như xiếc, ảo thuật, múa rối, ca vũ, hoà nhập với nghệ thuật cổ truyền bản địa và các điệu múa nghi lễ của Thần đạo (một trong hai tôn giáo chính ở Nhật Bản) hình thành nên một dòng nghệ thuật biểu diễn trên sân khấu mới mang tên Sarugaku, bao gồm Noh (người Việt Nam quen gọi là kịch mặt nạ) - nhạc kịch chính thống, Kyogen - hài kịch, Bunraku - múa rối và cuối cùng là Kabuki, cũng là một dòng kịch chính thống khác. Trong khuôn khổ có hạn của bài báo này, người viết xin được nói nhiều hơn về Kabuki - ra đời muộn nhất nhưng cũng được đánh giá là hấ p dẫn và mang nhiều nét đặc trưng hơn cả. Nhưng trước tiên, hãy cùng tìm hiểu 3 loại hình nghệ thuật Noh, Kyogen và Bunraku đã.
Noh - kịch mặt nạ
Có thể coi kịch Noh là loại hình sân khấu lâu đời nh t trên thế giới. Chủ đề chính của kịch Noh thường về những hồn ma, kiếp sau, sự phù du của cuộc sống... Các động tác của nhân vật trong kịch Noh thường mang hình thức hồi tưởng từ ký ức của nhân vật và biểu hiện rất nhiều khía cạnh của cảm giác.Thế nhưng, ấn tượng lớn lao nhất mà kịch Noh để lại trong lòng những người mới lần đầu được thưởng thức bộ môn này là những chiếc mặt nạ muôn hình vạn trạng, mô tả đầy đủ các trạng thái cảm xúc của nhân vật. Bản thân chiếc mặt nạ kịch Noh cũng đã được coi là một thứ nghệ thuật riêng biệt và trở thành món đồ sưu tập quý hiếm đối với r ất nhiều người. Ngôn ngữ trong lời thoại kịch Noh thường là một thứ ngôn ngữ cổ xưa nhất, hầu như rất khó hiểu với khán giả ngày nay, thậm chí cả những học giả uyên bác nhất cũng cần có một cuốn kịch bản trong tay để theo dõi vở kịch. Âm nhạc được sử dụng trong kịch Noh cũng rất độc đáo - là sự phối ghép giữa một dàn đồng ca (jiutai) và dàn nhạc chơi 4 loại nhạc cụ cơ bản: sáo (fue), trống đeo vai (kotsuzumi), trống cơm (otsuzumi) và trống lớn (taiko). Không hề có người chỉ huy dàn nhạc, các nhạc công tự động đưa âm nhạc vào vở diễn bằng cách lắng nghe lời thoại và "đọc" bầu không khí trên sân khấu. Ban đầu, kịch Noh chỉ là trò tiêu khiển trình diễn ở các sân đền, miếu cho dân chúng xem nhưng sau này, giới quý tộc đã coi nó như thể loại nghệ thuật cao cấp dành riêng cho họ và đến thời Mạc Phủ Tokugawa (1542) thì chỉ còn tầng lớp sammurai mới được xem kịch Noh. Sau hơn 500 năm suy tàn, đến đầu thế kỉ 20 kịch Noh đã được khôi phục lại. Một chương trình kịch Noh truyền thống ngày nay sẽ bao gồm một vở kịch Noh và 3 vở Kyogen xen kẽ.
Kyogen - hài kịch
Kyogen là hài kịch, ra đời như để mang lại sự cân bằng với vẻ nghiêm trang, đạo mạo của Noh. Nếu Noh thiên về âm nhạc thì Kyogen chủ yếu sử dụng lời thoại. Các vở Kyogen thường ngắn và có không quá 3 nhân vật. Nghĩa của từ Kyogen là cuồng ngôn và nội dung của nó thường bộc lộ khá nhiều khía cạnh phức tạp trong tính cách của người Nhật. Nhân vật chính trong mỗi vở Kyogen là những người bình thường trong xã hội, trong đó có rất nhiều vở được dựng với nội dung người hầu và lãnh chúa (dễ làm chúng ta liên tưởng tới hình tượng Edop, tác giả của bộ truyện Ngụ ngôn Edop nổi tiếng). Ngoài ra, đó là những ông chồng lười, những bà vợ lắm mồm, những chàng sammurai ngờ nghệch... Không như kịch Noh, Kyogen rất dễ hiểu vì nó phản ánh cuộc sống thường nhật và sử dụng thứ ngôn ngữ bình dân, gần gũi nhất. Mặc dù thường được biểu diễn ở chùa chiền cho tầng lớp quý tộc thưởng thức, cũng không thiếu những vở Kyogen được dựng nên để châm chọc Phật giáo và giới tăng lữ... Có thể nói, Noh và Kyogen là hai người bạn đồng hành không thể tách rời, như mặt trăng và mặt trời, như ngày và đêm vậy...
(cont)