Acmagiro
17-11-2006, 03:06 PM
Taiga Drama "Yoshitsune" năm 2005 của NHK dựa trên tác phẩm văn học này.
Vô thuờng chính là lẽ thường trong tự nhiên. Có sinh tất có diệt,có thịnh tất đến lúc suy,có hợp tất có tan. Đấy là lẽ tự nhiên mà các nhà nghiên cứu lịch sử thường hay mượn lời nhà Phật nói đến. Không một quốc gia nào,một dân tộc nào,từ Đông sang Tây có thể đi ra khỏi quy luật này. Và nó đi từ lịch sử sang văn học. Tại Nhật Bản có một kiệt tác cổ điển nói lên sự vô thường bất định này,đó là Heike Monogatari, truyện nhà họ Taira.
Lịch sử : Vào thời Heian,họ Fujiwara chuyên quyền nắm hết mọi việc triều chính nên Thiên Hoàng chỉ là cái tên tượng trưng. Vào nửa sau thế kỷ 11 quyền lực của nhà Fujiwara bắt đầu suy yếu và khắp nơi trong nước Nhật nổi lên một tầng lớp mới,đó là Võ Sĩ. Họ là những người nông dân dùng vũ lực nổi lên chống lại những thuế khóa và điều lực vô lý mà triều đình do họ Fujiwara điều khiển đặt ra. Họ cũng tập trung lưc lượng lại với nhau thành những Bushi dan (Võ sĩ đoàn) mà trung tâm là các tộc võ sĩ mạnh nhất để chống giặc cướp. Thời bấy giờ có 2 Bushidan mạnh nhất là của họ Taira (Heishi) và Minamoto (Genji). Lúc bấy giờ Thiên Hoàng chủ động nhường ngôi sớm giữ chức Thượng Hoàng (Joko) nhưng thực tế lại nắm hết quyền lực của triều đình nhằm chi phôi quyền lực của họ Fujiwara.
Sang đến nửa thế kỉ 12,xung đột của Thượng Hoàng với Thiên Hoàng và họ Fujiwara lên đến cực điểm làm phát sinh cuộc loạn Hougen (Heiji no ran -1156~1159) lôi kéo 2 lực lượng Taira và Minamoto vào cuộc. Đây là lần đầu tiên trong lịch sử tầng lớp võ sĩ tham gia vào một chính biến và cũng bất đầu từ đây lịch sử Nhật Bản thay đổi với vai trò của võ sĩ.
Trong cuộc loạn này họ Taira chiến thắng họ Minamoto và Thượng Hoàng. Taira Kiyomori thay thế họ Fujiwara và Thượng Hoàng nắm quyền nhiếp chính.
Cả họ Taira bỗng chốc trở thành quý tộc quyền cao chức trọng,lộng hành chuyên quyền còn hơn cả họ Fujiwara khi trước. Lúc bấy giờ trong dân gian có lưu truyền câu nói :
" Heike ni arazunba,heimin ni arazu"
Tức là người trong thiên hạ,nếu không phải họ Taira thì không phải là con người.
Chính sách bàn tay sắt của Taira Kiyomori gây nhiều bất bình trong dân chúng và Pháp Hoàng Goshirakawa đã kêu gọi các lực lượng võ sĩ trước đây trong đó có họ Minamoto bại trận nổi lên đánh đổ nhà Taira. Trong cuộc chiến này Minamoto Yoritomo,tộc trưởng nhà Genji và người em trai Yoshitsune,em họ Yoshi Naka đã chiến thắng Kiyomori. Công đầu thuộc về Yoshitsune khi chiến thắng họ Taira trong một cuộc chiến quyết định tại vịnh Dan no Ura. Minamoto Yoritomo trở thành Tướng Quân ( Sei-i Tai shougun ) đầu tiên trong lịch sử Nhật Bản,lập nên chế độ Mạc Phủ Kamakura.
Văn Học :
Chiến thắng của họ Genji và sự đổ vỡ của họ Heishi đã gây cho dân chúng những tình cảm mạnh mẽ. Họ vốn đã sống trong chiến loạn một thời gian dài nên nhìn sự đời rất gần với con mắt của nhà Phật,hết thịnh đến suy,hết hợp đến tan. Trong cuộc chiến này nổi lên vai trò của Minamoto Yoshitsune,nguời anh hùng dân tộc trong lòng người dân Nhật. Ông được tôn xưng là Xá Na Vương (Shana Ou) bởi tài trí mưu lược hơn người cũng như võ nghệ bạt quần. Yoshitsune có lẽ là một trong những nhà quân sự tài ba nhất trong lịch sử loài người. Không có ông thì chưa chắc họ Minamoto chiến thắng. Nhưng nét hấp dẫn của Yoshitsune đối với dân chúng nằm ở chỗ số phận của ông. Là người tài ba lỗi lạc,hiền lành tận tụy nhưng lại chịu số phận khắc nghiệt,bị người anh trai Yoritomo sau chiến thắng dồn vào chỗ chết. Kiểu nhân vật như Yoshitsune đã trở thành hình tượng đuợc dân chúng rất quý mến,như những bông hoa Sakura tuy đẹp nhưng mỏng manh,chóng rụng nhưng khi rụng vẫn giữ nguyên hương sắc. Yoshitsune là kiểu võ sĩ điển hình trong lòng người Nhật. Ông trở thành đề tài cho rất nhiều loại hình nghệ thuật như tiểu thuyết,thơ ca,kịch nói,múa rối,.... và trong thời hiện đại là Manga,Anime hay game. Đề tài cho Taiga Drama trong năm 2005 của đài truyền hình NHK là Yoshitsune và bộ phim đã gây lại được làn sóng yêu thích Yoshitsune tại Nhật.
Văn học thời Kamakura phản ánh chân thực các cuộc chiến của tầng lớp võ sĩ với sự ra đời của thể loại Gunki mono chuyên miêu tả các hoạt động chiến tranh của võ sĩ. Trong số đó,nổi bật hơn cả là Heike Monogatari,(Truyện nhà Heike ) một tác phẩm khuyết danh được thể hiện dưới hình thức thơ và văn xuôi. Nó nói lên thế giới quan vô thường được mất trong nháy mắt của nhà Phật.
Heike Monogatari ban đầu được các nhà sư mù chơi đàn Biwa (Biwa houshi) đi lang thang khắp nơi vừa gãy đàn vừa kể truyền miệng cho dân chúng. Về đàn Biwa (đàn Tỳ Bà Nhật) xin xem bài về Biwa. Sau nó được biên tập và hệ thống lại. Không ai biết tác giả của Heike Monogatari,có lẽ là một tập thể người mà trung tâm là các nhà sư muốn mượn chuyện thế sự mà truyền bá Thế Giới Quan Phật Giáo vào dân chúng. Trong tình hình đó nó đã nhận được sự hưởng ứng nhiệt liệt. Và Heike Monogatari giữ một vị trí cao trong nền văn học Nhật Bản nói riêng và văn học Thế Giới nói chung. Nói đến văn học cổ điển Việt Nam không thể bỏ qua Truyện Kiều của Nguyễn Du thì khi nói đến văn học Nhật Bản không thể bỏ sót Genji Monogatari và Heike Monogatari.
Bạn nào muốn đọc mắt bộ truyện này có thể tìm ở thư viện VJCC Sài Gòn, số
15 đường D5 P25 Q.Bình Thạnh. Thư viện VJCC còn có đĩa CD thu giọng đọc của người kể chuyện Heike rất hay. Tuy nhiên để đọc được bạn cần có một số
kiến thức về cổ ngữ thời Kamakura vì nó đuợc viết bằng tiếng Nhật cổ. Lối văn của Heike Monogatari là Kanwa Konkou bun,tức là văn theo lối Hán và Nhật trộn lẫn vào nhau.
Mở đầu Genji Monogatari là một bài thơ
祇園精舎の鐘の聲
諸行無常の響あり
娑羅雙樹の花の色、
盛者必衰のことわりをあらはす
おごれる人も久しからず
唯春の夜の夢のごとし
たけき者も遂にほろびぬ
偏に風の前の塵に同じ。
Gion Shouja no Kane no Koe
Shougyou Mujou no hibiki ari
Shara souju no hana no iro
Shouja hissui no kotowari wo arawasu
Ogoreru hito mo hisashi karazu
Tada haru no Yoru no yume no gotoshi
Takeki mono mo Tsuini horobinu
Hitoe ni Kaze no maeni chiri ni Onaji.
Chú thích :
*Gion Shouja là Tịnh Xá Kỳ Viên, tức vuờn Cấp Cô Độc bên Ấn Độ mà một trưởng giả đã mua bằng cách lát vàng để đức Thế Tôn (đức Phật Thích Ca) và các đệ tử của ngài thuyết pháp.
* Shougyou Mujou : hết thảy các hành động trong thế gian,các hành vi và nghiệp báo đều là vô thường.
* Shara (Sara) Souju : cây Shara đôi đức Thế Tôn ngồi khi nhập Niết Bàn (Nehan-tiếng Phạn Nirvana). Cây Shara (tiếng Phạn Sala) là loài thực vật đặc trưng của Ấn,thân cây có thể cao đến 30m, hoa màu vàng và có hương thơm.
Đại ý bài thơ:
Lắng nghe tiếng chuông tịnh xá Kỳ Viên
Nói rõ định luật vô thường của vũ trụ
Khi sắc hoa của cây Shara đôi héo ( tục truyền rằng khi Phật nhập Niết Bàn thì cây Shara đôi này biến sắc hoa)
Những kẻ yếu thì
Như giấc mơ đêm mùa hè
Những kẻ mạnh cuối cùng cũng diệt vong
Chỉ giống như hạt bụi trước gió.
Truyện Heike mở đầu bằng bài thơ nói lên sự vô thường của vũ trụ,nó chứa đựng nhiều tư tưởng của nhà Phật bên cạnh giá trị ngôn từ. Ngoài ra nó còn nói lên lòng thương hại từ bi đối với thảy các chúng sinh. Dù là chính như Minamoto hay tà như Taira,nó đều gợi lên lòng thương cảm của người đọc đối với võ sĩ của hai dòng họ đã ngã xuống. Mấy trăm năm sau,bãi chiến địa của nhà Taira và Minamoto trờ thành nơi hoang vắng không người qua lại,chỉ vất vuởng những oan hồn còn tham luyến với cõi trần. Khi đi qua nơi này đại thi hào Matsu Basho đã cảm thương mà viết nên một bài thơ Haiku trứ danh
Natsu gusa ya
Tsuwamono domo ga
Yume no Ato
Cỏ mùa hè
Những chiến binh năm xưa
Nay chỉ còn lại dấu tích những giấc mộng.
Bạn nào không có cơ hội đến thư viện VJCC thì có thể đọc một đoạn trích trong truyện Heike tại chủ đề này. Xin nhắc lại tác phẩm này được viết bằng tiếng Nhật cổ thời Kamakura.
Vô thuờng chính là lẽ thường trong tự nhiên. Có sinh tất có diệt,có thịnh tất đến lúc suy,có hợp tất có tan. Đấy là lẽ tự nhiên mà các nhà nghiên cứu lịch sử thường hay mượn lời nhà Phật nói đến. Không một quốc gia nào,một dân tộc nào,từ Đông sang Tây có thể đi ra khỏi quy luật này. Và nó đi từ lịch sử sang văn học. Tại Nhật Bản có một kiệt tác cổ điển nói lên sự vô thường bất định này,đó là Heike Monogatari, truyện nhà họ Taira.
Lịch sử : Vào thời Heian,họ Fujiwara chuyên quyền nắm hết mọi việc triều chính nên Thiên Hoàng chỉ là cái tên tượng trưng. Vào nửa sau thế kỷ 11 quyền lực của nhà Fujiwara bắt đầu suy yếu và khắp nơi trong nước Nhật nổi lên một tầng lớp mới,đó là Võ Sĩ. Họ là những người nông dân dùng vũ lực nổi lên chống lại những thuế khóa và điều lực vô lý mà triều đình do họ Fujiwara điều khiển đặt ra. Họ cũng tập trung lưc lượng lại với nhau thành những Bushi dan (Võ sĩ đoàn) mà trung tâm là các tộc võ sĩ mạnh nhất để chống giặc cướp. Thời bấy giờ có 2 Bushidan mạnh nhất là của họ Taira (Heishi) và Minamoto (Genji). Lúc bấy giờ Thiên Hoàng chủ động nhường ngôi sớm giữ chức Thượng Hoàng (Joko) nhưng thực tế lại nắm hết quyền lực của triều đình nhằm chi phôi quyền lực của họ Fujiwara.
Sang đến nửa thế kỉ 12,xung đột của Thượng Hoàng với Thiên Hoàng và họ Fujiwara lên đến cực điểm làm phát sinh cuộc loạn Hougen (Heiji no ran -1156~1159) lôi kéo 2 lực lượng Taira và Minamoto vào cuộc. Đây là lần đầu tiên trong lịch sử tầng lớp võ sĩ tham gia vào một chính biến và cũng bất đầu từ đây lịch sử Nhật Bản thay đổi với vai trò của võ sĩ.
Trong cuộc loạn này họ Taira chiến thắng họ Minamoto và Thượng Hoàng. Taira Kiyomori thay thế họ Fujiwara và Thượng Hoàng nắm quyền nhiếp chính.
Cả họ Taira bỗng chốc trở thành quý tộc quyền cao chức trọng,lộng hành chuyên quyền còn hơn cả họ Fujiwara khi trước. Lúc bấy giờ trong dân gian có lưu truyền câu nói :
" Heike ni arazunba,heimin ni arazu"
Tức là người trong thiên hạ,nếu không phải họ Taira thì không phải là con người.
Chính sách bàn tay sắt của Taira Kiyomori gây nhiều bất bình trong dân chúng và Pháp Hoàng Goshirakawa đã kêu gọi các lực lượng võ sĩ trước đây trong đó có họ Minamoto bại trận nổi lên đánh đổ nhà Taira. Trong cuộc chiến này Minamoto Yoritomo,tộc trưởng nhà Genji và người em trai Yoshitsune,em họ Yoshi Naka đã chiến thắng Kiyomori. Công đầu thuộc về Yoshitsune khi chiến thắng họ Taira trong một cuộc chiến quyết định tại vịnh Dan no Ura. Minamoto Yoritomo trở thành Tướng Quân ( Sei-i Tai shougun ) đầu tiên trong lịch sử Nhật Bản,lập nên chế độ Mạc Phủ Kamakura.
Văn Học :
Chiến thắng của họ Genji và sự đổ vỡ của họ Heishi đã gây cho dân chúng những tình cảm mạnh mẽ. Họ vốn đã sống trong chiến loạn một thời gian dài nên nhìn sự đời rất gần với con mắt của nhà Phật,hết thịnh đến suy,hết hợp đến tan. Trong cuộc chiến này nổi lên vai trò của Minamoto Yoshitsune,nguời anh hùng dân tộc trong lòng người dân Nhật. Ông được tôn xưng là Xá Na Vương (Shana Ou) bởi tài trí mưu lược hơn người cũng như võ nghệ bạt quần. Yoshitsune có lẽ là một trong những nhà quân sự tài ba nhất trong lịch sử loài người. Không có ông thì chưa chắc họ Minamoto chiến thắng. Nhưng nét hấp dẫn của Yoshitsune đối với dân chúng nằm ở chỗ số phận của ông. Là người tài ba lỗi lạc,hiền lành tận tụy nhưng lại chịu số phận khắc nghiệt,bị người anh trai Yoritomo sau chiến thắng dồn vào chỗ chết. Kiểu nhân vật như Yoshitsune đã trở thành hình tượng đuợc dân chúng rất quý mến,như những bông hoa Sakura tuy đẹp nhưng mỏng manh,chóng rụng nhưng khi rụng vẫn giữ nguyên hương sắc. Yoshitsune là kiểu võ sĩ điển hình trong lòng người Nhật. Ông trở thành đề tài cho rất nhiều loại hình nghệ thuật như tiểu thuyết,thơ ca,kịch nói,múa rối,.... và trong thời hiện đại là Manga,Anime hay game. Đề tài cho Taiga Drama trong năm 2005 của đài truyền hình NHK là Yoshitsune và bộ phim đã gây lại được làn sóng yêu thích Yoshitsune tại Nhật.
Văn học thời Kamakura phản ánh chân thực các cuộc chiến của tầng lớp võ sĩ với sự ra đời của thể loại Gunki mono chuyên miêu tả các hoạt động chiến tranh của võ sĩ. Trong số đó,nổi bật hơn cả là Heike Monogatari,(Truyện nhà Heike ) một tác phẩm khuyết danh được thể hiện dưới hình thức thơ và văn xuôi. Nó nói lên thế giới quan vô thường được mất trong nháy mắt của nhà Phật.
Heike Monogatari ban đầu được các nhà sư mù chơi đàn Biwa (Biwa houshi) đi lang thang khắp nơi vừa gãy đàn vừa kể truyền miệng cho dân chúng. Về đàn Biwa (đàn Tỳ Bà Nhật) xin xem bài về Biwa. Sau nó được biên tập và hệ thống lại. Không ai biết tác giả của Heike Monogatari,có lẽ là một tập thể người mà trung tâm là các nhà sư muốn mượn chuyện thế sự mà truyền bá Thế Giới Quan Phật Giáo vào dân chúng. Trong tình hình đó nó đã nhận được sự hưởng ứng nhiệt liệt. Và Heike Monogatari giữ một vị trí cao trong nền văn học Nhật Bản nói riêng và văn học Thế Giới nói chung. Nói đến văn học cổ điển Việt Nam không thể bỏ qua Truyện Kiều của Nguyễn Du thì khi nói đến văn học Nhật Bản không thể bỏ sót Genji Monogatari và Heike Monogatari.
Bạn nào muốn đọc mắt bộ truyện này có thể tìm ở thư viện VJCC Sài Gòn, số
15 đường D5 P25 Q.Bình Thạnh. Thư viện VJCC còn có đĩa CD thu giọng đọc của người kể chuyện Heike rất hay. Tuy nhiên để đọc được bạn cần có một số
kiến thức về cổ ngữ thời Kamakura vì nó đuợc viết bằng tiếng Nhật cổ. Lối văn của Heike Monogatari là Kanwa Konkou bun,tức là văn theo lối Hán và Nhật trộn lẫn vào nhau.
Mở đầu Genji Monogatari là một bài thơ
祇園精舎の鐘の聲
諸行無常の響あり
娑羅雙樹の花の色、
盛者必衰のことわりをあらはす
おごれる人も久しからず
唯春の夜の夢のごとし
たけき者も遂にほろびぬ
偏に風の前の塵に同じ。
Gion Shouja no Kane no Koe
Shougyou Mujou no hibiki ari
Shara souju no hana no iro
Shouja hissui no kotowari wo arawasu
Ogoreru hito mo hisashi karazu
Tada haru no Yoru no yume no gotoshi
Takeki mono mo Tsuini horobinu
Hitoe ni Kaze no maeni chiri ni Onaji.
Chú thích :
*Gion Shouja là Tịnh Xá Kỳ Viên, tức vuờn Cấp Cô Độc bên Ấn Độ mà một trưởng giả đã mua bằng cách lát vàng để đức Thế Tôn (đức Phật Thích Ca) và các đệ tử của ngài thuyết pháp.
* Shougyou Mujou : hết thảy các hành động trong thế gian,các hành vi và nghiệp báo đều là vô thường.
* Shara (Sara) Souju : cây Shara đôi đức Thế Tôn ngồi khi nhập Niết Bàn (Nehan-tiếng Phạn Nirvana). Cây Shara (tiếng Phạn Sala) là loài thực vật đặc trưng của Ấn,thân cây có thể cao đến 30m, hoa màu vàng và có hương thơm.
Đại ý bài thơ:
Lắng nghe tiếng chuông tịnh xá Kỳ Viên
Nói rõ định luật vô thường của vũ trụ
Khi sắc hoa của cây Shara đôi héo ( tục truyền rằng khi Phật nhập Niết Bàn thì cây Shara đôi này biến sắc hoa)
Những kẻ yếu thì
Như giấc mơ đêm mùa hè
Những kẻ mạnh cuối cùng cũng diệt vong
Chỉ giống như hạt bụi trước gió.
Truyện Heike mở đầu bằng bài thơ nói lên sự vô thường của vũ trụ,nó chứa đựng nhiều tư tưởng của nhà Phật bên cạnh giá trị ngôn từ. Ngoài ra nó còn nói lên lòng thương hại từ bi đối với thảy các chúng sinh. Dù là chính như Minamoto hay tà như Taira,nó đều gợi lên lòng thương cảm của người đọc đối với võ sĩ của hai dòng họ đã ngã xuống. Mấy trăm năm sau,bãi chiến địa của nhà Taira và Minamoto trờ thành nơi hoang vắng không người qua lại,chỉ vất vuởng những oan hồn còn tham luyến với cõi trần. Khi đi qua nơi này đại thi hào Matsu Basho đã cảm thương mà viết nên một bài thơ Haiku trứ danh
Natsu gusa ya
Tsuwamono domo ga
Yume no Ato
Cỏ mùa hè
Những chiến binh năm xưa
Nay chỉ còn lại dấu tích những giấc mộng.
Bạn nào không có cơ hội đến thư viện VJCC thì có thể đọc một đoạn trích trong truyện Heike tại chủ đề này. Xin nhắc lại tác phẩm này được viết bằng tiếng Nhật cổ thời Kamakura.