Thầy Mori
Nguyên tác: Mori Sensei
Tác giả: Akutagawa Ryunosuke
Người dịch: Lê Ngọc Thảo
Vào một buổi chiều cuối năm, dưới hàng liễu trụi lá dọc theo con đường mà người đời thường gọi là liên phố (đường nối hai phố lớn) Koshiben[1], tôi và bạn tôi, một nhà phê bình văn học, đang rảo bước về phía cầu Kanda[2]. Hai bên chúng tôi, có những người mà xưa kia nhà văn Shimazaki Toson đã phải than thở rằng “hãy ngẩng đầu lên mà đi”, đang lê bước lang thang trong ánh hoàng hôn còn lan tỏa đó đây. Chắc họ là những công chức cấp thấp, không hẹn, nhưng có những ưu tư giống nhau, dẫu có muốn quên đi, cũng không thể nào quên được. Hai đứa chúng tôi vai kề vai, lẹ bước. Chúng tôi đã không trao đổi với nhau một lời nào cho đến khi qua khỏi trạm xe điện Ote. Nhìn đám người với dáng lạnh cóng đang đứng chờ xe điện dưới cây cột đỏ phía bên kia đường, anh bạn phê bình gia của tôi bất ngờ rùng mình, lẩm bẩm như nói một mình.
-Lại nhớ ra chuyện của thầy Mori rồi.
-Thầy Mori là ai vậy.
-Thầy tôi thuở trung học đấy. Tôi chưa nói với anh chuyện đó lần nào à.
Thay vì trả lời, tôi yên lặng kéo vành nón xuống. Dưới đây là câu chuyện mà anh bạn của tôi lúc đó vừa đi vừa kể lại cho tôi nghe về kỉ niệm của thầy Mori đó.
Cách đây chừng hai mươi năm về trước, chuyện khi tôi còn học lớp chín trong một trường trung học công lập. Một giáo viên trẻ tên Adachi dạy tiếng Anh ở lớp tôi, bất ngờ qua đời trong kì nghỉ đông vì bị sưng phổi cấp tính chuyển từ bịnh cúm sang. Quá đột ngột, nên đây có lẽ là cách đối phó bất đắc dĩ vì không đủ thời gian để tìm thầy thay thế thích đáng, trường trung học tôi đã tạm mướn thầy Môri, một ông thầy già lúc ấy đang làm giáo viên Anh văn ở một trường trung học tư thục, đến dạy những giờ mà thầy Adachi dạy từ trước đến nay.
Tôi thấy thầy Mori lần đầu tiên vào buổi chiều khi thầy nhậm chức. Lòng hiếu kì khi đón thầy mới đã đè nặng lên chúng tôi nên khác hẳn với thường lệ, chúng tôi đã lẵng lặng chờ đợi giờ học bắt đầu từ lúc nghe tiếng giày của thầy khua vang ở hành lang. Tiếng giày nầy dừng lại bên ngoài phòng học lạnh lẽo khuất bóng mặt trời của chúng tôi, rồi cánh cửa mở ra. Ngay trong khi tôi đang nói chuyện đây, cảnh tượng lúc đó còn lần lượt hiện ra trong mắt tôi. Thầy Mori mở cửa bước vào, trước nhất, thân thể lùn tịt của thầy đã khiến tôi liên tưởng đến một người nhện mà tôi thường thấy trong trò nhảy múa biểu diễn khi có cúng đình. Nhưng cái đầu sói bóng láng trơn tru của thầy, phải nói là đẹp mới đúng, đã cướp mất hình dáng ảm đạm có từ cảm tưởng nói trên. Cái đầu ấy chỉ còn một số tóc muối tiêu sắp rụng bám ở phía sau, phần lớn nó giống như cái trứng đà điểu vẽ trong sách giáo khoa vạn vật. Sau hết, cái làm cho phong thái của thầy vượt xa những người thường chính là chiếc áo đuôi én kỳ lạ của thầy. Chiếc áo xưa cũ, bạc màu biến thành xanh sẫm khiến người ta suýt quên đi sự thật là trước kia nó đã có màu đen. Tôi vẫn còn nhớ rõ trên cái cổ áo khá dơ của thầy có thắt một cà vạt tím rực rỡ, nghiêm trang, giống y như con bướm đêm đang dang cánh. Vì vậy, chẳng có gì lạ khi thầy vừa vào lớp, những tiếng xì xào như cố nín cười đã bất ngờ nổi lên ở góc nầy, góc nọ trong lớp.
Tay cầm cuốn sách và sổ điểm danh, thầy Mori bước lên bục giảng cao hơn sàn một bậc, với thái độ thản nhiên như chẳng để ý gì đến học trò. Sau khi đáp lễ cúi đầu chào của bọn tôi, thầy đã nở nụ cười trông thật dễ dãi, thân thiện trên gương mặt tròn trịa xanh mét, rồi eo éo gọi.
-Các em.
Trong ba năm qua, các thầy ở trường trung học nầy chưa có lần nào gọi bọn tôi bằng tiếng “các em”. Cho nên tiếng “các em” của thầy Mori bất ngờ đã làm cho cả bọn tôi mở cặp mắt kinh ngạc. Đồng thời, bọn tôi cũng nghĩ rằng khi đã mở miệng gọi “các em” chắc sau đó sẽ có một buổi diễn thuyết to lớn về một việc gì đó, như phương châm dạy học chẳng hạn, nên bọn tôi đã nén hơi chờ đợi.
Nhưng thầy Mori chỉ nói “các em” xong rồi cứ nhìn quanh phòng học mà không mở miệng thêm một tiếng nào. Nụ cười thanh thản thoáng hiện lên trên gương mặt xệ thịt, nhưng những bắp thịt quanh miệng thầy lại cứ nhạy cảm giựt giựt. Ngoài ra, còn có ánh mắt áy náy cứ đi đi lại lại không ngừng trong đôi mắt trong vắt giống như mắt gia súc của thầy. Tuy không ra miệng được, nhưng thầy có một điều gì đó như muốn van lơn với cả bọn tôi, nhưng đó là điều gì, tiếc thay chắc chính thầy, thầy cũng không biết rõ.
-Các em.
Thầy Mori cứ lập đi lập lại cùng một điệu nầy. Rồi sau đó, như để bắt đúng tiếng vang của tiếng “các em”, thầy đã hết sức hấp tấp thêm vào.
-Từ đây, thầy sẽ dạy “Choice Reader” (những bài đọc chọn lọc) cho các em.
Bọn tôi càng cảm thấy hồi hộp vì lòng hiếu kì nên lần lần im lặng ra, say sưa nhìn theo gương mặt của thầy. Nhưng vừa nói xong như thế, thầy lại nhìn quanh phòng học với đôi mắt như van lơn, cuối cùng, bất ngờ thầy ngồi bệt xuống ghế giống như bị sút lò so. Thầy đến bên cạnh cuốn “Choice Reader” đã mở, lật sổ điểm danh ra nhìn. Có lẽ không cần phải nói, cách chấm dứt chào hỏi quá đường đột nầy đã làm cho bọn tôi thất vọng biết bao, có lẽ phải nói là hơn cả thất vọng, việc nầy đã khiến bọn tôi cảm thấy hết sức khôi hài.
Nhưng may mắn thay, trước khi bọn tôi bật cười, từ sổ điểm danh, thầy đã ngẩng đôi mắt giống như mắt gia súc của mình lên, gọi ngay tên một người trong lớp bằng cách thêm tiếng “anh” ở đầu tên. Dĩ nhiên thầy ra dấu hãy đứng lên, đọc và dịch đi. Người học trò đứng dậy, đọc và dịch tỉ mỉ một đoạn văn trong bài Robinson Crusoe gì đó, theo cách thức cẩn thận đặc biệt của học sinh trung học vùng Tokyo. Thầy Mori thỉnh thoảng đưa tay lên sờ chiếc cà vạt tím, kĩ lưỡng sửa từng chữ một, từ những chỗ dịch sai đến những chỗ có phát âm hơi khác. Cách phát âm có chỗ kiểu cách lạ lùng nhưng đại khái vừa chính xác, vừa rõ ràng, hình như thầy rất hay về phương diện nầy.
Nhưng khi người học trò ngồi xuống và thầy bắt đầu đọc và dịch lại đoạn văn vừa rồi, bọn tôi ở mọi nơi trong lớp lại bắt đầu tủm tỉm cười. Vì, thầy đã đạt được đến chỗ tinh diệu trong cách phát âm, nhưng đến khi dịch nghĩa, số tiếng Nhật thầy biết rất ít, đến độ không thể nghĩ được thầy là người Nhật. Hoặc dẫu có biết, đến lúc dịch thì bất ngờ không nhớ ra được. Tỉ dụ, dẫu chỉ dịch một dòng chữ “Cuối cùng, Robinson Crusoe đã quyết định nuôi một con … nuôi con gì đây, ừ, con thú lạ đó, … có rất nhiều ở sở thú, … gọi là con gì đây, … cái con thường đóng kịch, … ừ, các em cũng biết phải không, con, cái mặt nó đỏ, … con gì, ờ, con khỉ? Đúng rồi, đúng rồi, con khỉ. Nuôi con khỉ đó”.
Ngay như chữ con khỉ mà còn như thế nầy, đến những chữ khác hơi phức tạp một chút, nếu không đi ngẩn ngơ quanh quẩn nhiều lần thì không dễ gì gặp đúng chữ dịch. Mỗi lần như vậy, thầy Mori hết sức lúng túng, vừa đưa tay lên cổ họng, như sắp kéo đứt chiếc cà vạt tím ra, vừa ngẩng gương mặt bối rối lên, dồn dập đưa ánh mắt sang phía bọn tôi. Đôi lúc thầy đè hai tay lên cái đầu hói, vừa úp mặt lên bàn, bí đường như không còn mặt mũi nào nữa. Thân thể của thầy lúc bình thường đã nhỏ, trong những lúc như vậy, cái thân thể nhỏ đó lại giống như bong bóng bị xì hơi, yếu đuối bẹp xẹp, ngay như hai chân từ ghế thòng xuống của thầy cũng bị thấy như nổi lơ lửng trên không. Điều đó làm cho bọn tôi thích thú, khúc khích cười. Rồi thầy đọc, dịch tới lui hai ba lần như thế, tiếng cười cũng lần lần trở nên mạnh dạn hơn, và cuối cùng bùng lên một cách lộ liễu từ ngay những hàng ghế phía trước. Những tiếng cười như thế nầy của bọn tôi đã làm cho thầy Mori hiền lương, khổ sở biết bao. … Giờ đây, ngay chính tôi, khi nhớ tới những tiếng cười bạc bẽo nầy, nhiều lần, tự dưng tôi cũng muốn bịt tai tôi lại.
Dẫu vậy thầy Mori vẫn dũng cảm tiếp tục đọc, dịch cho đến khi tiếng còi báo hiệu giờ nghỉ vang dội. Và sau khi đọc xong đoạn cuối, thầy đáp lễ cúi đầu chào của bọn tôi với thái độ thản nhiên như lúc ban đầu, rồi thủng thẳng đi ra như hoàn toàn quên hết những đấu tranh đáng thương từ nãy giờ. Tiếng đóng mở nấp bàn cố gây ồn ào, tiếng cười của bọn tôi như giông tố gào lên đuổi theo sau thầy, lại còn có đứa nhảy lên bục giảng, biểu diễn cho xem dáng điệu, giọng nói của thầy Mori … Ôi, chắc tôi phải nhớ lại cái sự thật là chính mình, với phù hiệu trưởng lớp có năm sáu đứa học sinh vây quanh, tôi đã ra vẻ đắc ý chỉ trích những chỗ dịch sai của thầy. Và, những chỗ dịch sai đó? Thật ra, lúc đó, thật sự có dịch sai hay không, tôi cũng không biết rõ, thế mà tôi cũng vẫn ra oai.
Vào giờ nghỉ trưa ba bốn ngày sau, năm sáu đứa bọn tôi tập hợp ở bãi cát có trang bị dụng cụ thể dục. Cùng phơi lưng đồng phục may bằng vải thô trong ánh nắng mùa đông ấm áp, bọn tôi đã rộn rã trò chuyện với nhau về những tin vặt liên quan đến kỳ thi cuối năm sắp tới. Ở đó có thầy Tanpa, nặng khoảng bảy mươi kí, nãy giờ vẫn đu người dưới cây xà ngang cùng với đám học trò. Bỗng thầy hô lớn lên “một, hai”, rồi nhảy xuống trên mặt cát. Mình mặc áo gi-lê, đầu đội mũ vận động, thầy hiện ra trong bọn tôi.
-Sao? Thầy Mori lần nầy, thế nào?
Thầy Tanpa cũng là thầy dạy tiếng Anh ở lớp cùng bật với chúng tôi. Thầy nổi tiếng thích thể thao, lại còn ngâm thơ hay, nên bọn hào kiệt vốn ghét tiếng Anh như những tuyển thủ nhu đạo hoặc kiếm đạo cũng nể thầy lắm. Khi được thầy hỏi như thế, một người trong đám hào kiệt đó vừa vo găng tay, vừa rụt rè trả lời, thật không hợp với dáng dấp của anh ta một chút nào.
-Dạ, không... Ai cũng nói dạy không được hay lắm.
Thấy vậy, thầy Tanpa vừa lấy khăn tay phủi cát dính quần, vừa cười với vẻ tự đắc.
-Dở hơn mầy à.
-Đâu, dĩ nhiên là hơn tui rồi.
-Vậy, có chuyện gì đáng phàn nàn đâu.
Anh chàng hào kiệt lấy tay găng gãi đầu, rụt rè rút lui đi mất. Kế đến, một anh cùng lớp giỏi Anh văn đưa tay sửa lại cặp kính cận nặng độ của mình, ra giọng người lớn không hợp tuổi mình một chút nào, nói chống lại.
-Nhưng, thầy ơi, bọn tui hầu hết đều định dự thi trường cao đẳng, cho nên bọn tui muốn được thầy giỏi, hơn tất cả các thầy khác, dạy.
Thầy Tanpa vẫn thản nhiên, cười với vẻ oai vệ.
-Có gì đâu. Chỉ một kỳ học thôi, học ai cũng được, có sao đâu.
-Vậy, thầy Mori chỉ dạy có một kỳ thôi à?
Thầy Tanpa như bị thọt trúng chỗ yếu với câu hỏi nầy. Thầy là người thành thạo việc đời, nên đã cố ý không trả lời câu hỏi đó. Thầy lột mũ vận động xuống, lấy tay phủi mạnh bụi cát trên cái đầu ngắn tóc của thầy, rồi bất ngờ nhìn bọn tôi một lượt, khéo léo đổi câu chuyện sang hướng khác.
-Ừ, thầy Mori là người khá xưa cho nên hơi khác với bọn mình. Hồi sáng nầy khi lên xe điện, tôi thấy thầy đang đứng ở ngay chính giữa xe. Khi sắp đến chỗ đổi xe, thầy Mori bỗng lên tiếng gọi “anh lơ ơi, anh lơ ơi”. Tôi cảm thấy kỳ cục, thật không biết phải làm sao. Ừ, phải nói là thầy có vẻ hơi khác người đấy.
Không cần phải đợi thầy Tanpa nói, liên quan đến phương diện nầy, thầy Mori có rất nhiều chuyện đã làm cho con mắt bọn tôi kinh ngạc.
-Có lúc trời mưa, thầy Mori mình mặc đồ Âu mà chân lại mang guốc đến trường.
-Cái bọc khăn mù-soa trắng, lúc nào cũng treo tòn ten ở lưng thầy, chắc là cơm xách tay của thấy đó chớ gì.
-Nhìn tay thầy nắm dây treo trong xe điện, thấy găng tay bằng chỉ len của thầy đầy lỗ hỏng.
Bọn tôi vây quanh thầy Tanpa, bốn phía sùi bọt mép nói những chuyện nhảm nhí, nhức tai. Nhưng, có lẽ thầy Tanpa đã bị câu vào cuộc, nên khi bọn tôi lớn tiếng ồn ào ra, không biết từ lúc nào, thầy đã để nón thể thao lên đầu ngón tay vừa quay vừa ra giọng vui vẻ.
-Hơn nữa chứ, còn cái nón đó là đồ xưa đấy …
Bất ngờ thầy đã nhẹ miệng. Đúng vào lúc đó, không biết nghĩ gì, thầy Mori, với tấm thân nhỏ bé của mình, đã lẳng lặng hiện ra trước cửa vào khu phòng học 2 tầng, cách khoảng mười bước ở phía đối diện với sân chơi thể dục dụng cụ. Đầu thầy đội cái nón chóp cũ, tay thầy cứ đưa lên sửa đi sửa lại chiếc cà vạt tím quen thuộc với vẻ thành thạo lắm. Trước cửa vào có một đám sáu bảy học sinh giống như trẻ nít, có lẽ là học sinh lớp bảy, đang chơi trò nhảy ngựa gì đó, khi thấy dáng thầy, chúng đã đua nhau chạy đến, trịnh trọng cúi đầu chào thầy. Thầy Mori đứng lại trong ánh nắng chiếu trên thềm đá ở cửa vào, thầy vừa nhấc cái nón chóp lên, vừa mĩm cười đáp lễ. Nhìn cảnh tượng nầy, tất cả bọn tôi vì cảm thấy mắc cở, nên đã yên lặng một hồi lâu, và những tiếng cười ròn rã cũng đã biến mất. Lúc đó, thầy Tanpa biết đã lỡ lời nên hết sức lúng túng và hổ thẹn. Thầy đã lè cái lưỡi nói lỡ “cái nón đó là đồ xưa đấy” ra rồi nhanh nhẹn đội nón tập thể dục lại, bỗng nhiên thầy đổi hướng, treo cái thân mập mang áo gi-lê lên xà ngang, rồi hô lớn lên “Một, …”. Thầy vươn hai chân thẳng lên trời cao theo kiểu “con tôm búng”, khi thầy hô to lên “Hai, …” chân thầy đã xé bầu trời xanh mùa đông một cách tuyệt diệu, rồi thầy nhẹ nhàng luồn chân lên trên xà ngang. Cách dấu ngượng nghịu hết sức khôi hài của thầy Tanpa đã đủ lý do làm cả bọn tôi không nín cười được. Sau khi cố ngậm miệng trong phút chốc, bọn học trò ở sân tập thể dục dụng cụ đã ngưỡng mặt lên nhìn thầy Tanpa trên xà ngang, rồi vỗ tay, la rộ lên giống y như lúc ủng hộ bóng chày.
Dĩ nhiên tôi cũng đã hoan hô cùng với mọi người. Nhưng trong lúc hoan hô, có lẽ do bản năng, dần dần tôi bắt đầu cảm thấy chán ghét cái thầy Tanpa trên xà ngang. Nói như vậy, không có nghĩa là tôi đã cảm thấy thương hại thầy Mori đâu. Bằng chứng là cái vỗ tay dập dồn của tôi cho thầy Tanpa lúc đó, đồng thời nó cũng gián tiếp bày tỏ những tình cảm không tốt của bọn tôi đối với thầy Mori. Bây giờ dùng đầu mà nghĩ, thì có thể giải thích được rằng lòng dạ của bọn tôi lúc đó đã khinh miệt thầy Tanpa về mặt đạo đức, đồng thời cũng đã khinh miệt thầy Mori về mặt học vấn. Hoặc là cũng có thể nghĩ được rằng sự khinh miệt đối với thầy Mori càng trơ trẽn ra khi được thêm thắt một lời chứng minh cần thiết qua câu nói “cái nón đó là đồ xưa đấy” của thầy Tanpa. Cho nên tôi vừa hoan hô vừa nhướng vai lên đưa mắt nhìn cửa vào khu phòng học với vẻ đắc ý. Ở đó, vẫn như trước, thầy Mori giống như một con ruồi mùa đông ham tắm nắng cứ đứng mãi trên bậc thang đá một mình chăm chú nhìn bọn học sinh năm lớp bảy ngây thơ đùa giởn. Cái nón chóp và chiếc cà vạt màu tím … thật ra đó cũng là đối tượng cười diễu của tôi lúc đó … cái quang cảnh ***g vào trong một thoáng mắt, không biết tại sao bây giờ nghĩ lại, cũng không thế nào quên được.
__________________________
[1] Liên phố Koshiben: phố có nhiều công chức cấp thấp (ngày xưa những công chức nầy thường mang theo cơm xách treo ở lưng để ăn trưa (Koshi: lưng, ben (bento): cơm xách).
[2] Kanda: một khu vực gần ga Tokyo, nơi có rất nhiều tiệm sách bán sách cũ.
Bookmarks