Phạm Vũ Thịnh dịch
theo erct.com
Nghe người ta bảo thời bây giờ, nếu muốn theo đường học vấn ở Edo[1] thì đến học ở trường của thầy Koga Sakei là tốt nhất, Suzuki Torataro đã từ đất Tsu phiên trấn Ise vào học ở đấy năm 16 tuổi, niên hiệu Ansei thứ 6 (1860).
Torataro là người sau này mê Thiền rời bỏ thế tục, không xuất gia nhưng đã học Thiền theo sư So-en ở chùa Enkaku xứ Kamakura và sư Bokurai chùa Kennin ở Kyoto, lấy danh hiệu cư sĩ là Mu-in (Vô ẩn). Cuối đời, sống ở lô đất số 39 xóm Otsu, thành phố Tsu thuộc tỉnh Mie, đến năm Minh Trị thứ 32 (1899) thì mất. Câu chuyện sắp kể ra đây dựa vào nhiều chỗ trong di cảo của cư sĩ Mu-in này.
Thầy Koga Sakei ấy là một vị quan xuất thân nho sĩ, và là cháu nội của nhân vật lịch sử nổi tiếng Koga Seiri (1750-1817, học giả Nho học). Trong đám nhà nho, ông là một người hiếm hoi học cả Lan học[2] ít nhiều, do đó đã lãnh chức Viện trưởng Viện điều nghiên sách sử trong Phủ Chúa Tokugawa (Mạc Phủ). Quan nhà nho mà lại có mắt nhìn rõ thời thế, lúc bấy giờ, trong khi tư tưởng Jo-i (Nhương Di, đánh đuổi kẻ man di mọi rợ là người Tây phương) đang là cao trào thời đại, ông đã nhiệt thành cổ xướng "ba nhiệm vụ phải làm ngay" là:
- Nước ta hiện nay thì việc binh bị phải dùng súng ống chứ không còn gì khác,
- Việc kinh tài thì phải dựa vào mậu dịch với nước ngoài chứ không còn gì khác,
- Đất nước có biển bao quanh thì phải nhờ vào tàu thuyền mà hành động chứ không còn gì khác.
Ông mở trường, đặt tên là Kyukeisha (Cửu kính xá). Lớp người trẻ có chí ở khắp các phiên trấn ngưỡng mộ danh tiếng của ông, tranh nhau mà nhập học. Cậu Mu-in 16 tuổi cũng là một người trong đám đó. Trường tư này được lập ngay trong tư dinh của Koga, diện tích trường ốc chừng 160 mét vuông.
Thầy dạy là gia thần của Phủ Chúa, lại giữ chức Viện trưởng Viện điều nghiên sách sử nữa, nên 10 ngày mới có một lớp giảng của thầy. Do đó, các buổi đọc sách luân phiên thì trưởng tràng chỉ dẫn, và học trò mới thì bám theo học trò cũ mà học hỏi. Các buổi đọc sách chung, học trò ngồi vào chỗ nhất định, bên cạnh Mu-in luôn luôn là một người lớn tuổi cỡ 30, làm học trò e có phần trễ quá.
Dung mạo anh ta khiến người ta thoáng thấy phải lấy làm thắc mắc chẳng biết là người như thế nào. Lông mày trông giống như lông măng màu nâu trà, tròng mắt lồi ra ngoài, đáy con ngươi sáng loáng. Có lẽ là thứ mà sách tướng viết là "mắt có màu kỳ dị". Mắt to nhưng thỉnh thoảng nhíu lại nhỏ xíu tưởng như đang ngủ. Đến sau cuộc Minh Trị Duy Tân, Mu-in mới nghĩ ra là có thể anh ta bị cận thị không chừng. Mũi to, lỗ mũi thấy thật sâu, miệng cũng rộng hết cỡ nhưng không lắm lời. Nói tóm lại, khuôn mặt có vẻ áp đảo người nhìn đấy.
Người đàn ông này ít nói. Thấy anh ta có dị tướng như thế nên vừa vào học, Mu-in đã xưng tên họ mình, định hỏi về thân thế anh ta ngay.
-"Tôi người xứ Seishu, tên là Suzuki Torataro, hiệu là Mu-in. Xin gọi cho là Mu-in thì tôi vui mừng lắm".
Nghe vậy, anh kia chăm chú nhìn mặt Mu-in rồi bật cười. Lúc anh cười thì khuôn mặt trông có vẻ trẻ con dễ thương khác hẳn với tuổi tác.
-"Cậu Mu-in kia à!".
Có vẻ mới 16 tuổi mà đã xưng là Vô ẩn thì tức cười thật. Nhưng anh ta có vẻ khoái lối chào hỏi ấy, nên nói:
-"Còn ta là Soryokutsu đây. Tên tục là Kawai Tsugunosuke, xuất thân từ phiên trấn Nagaoka vùng Echigo".
Vào học được vài ngày, Mu-in dần dần hiểu thêm được về nhân vật này. Anh ta đường đường là phiên sĩ (sĩ phu, võ sĩ có chức vị) của phiên trấn Nagaoka, phiên trấn nhỏ nên bổng lộc cũng ít, nhưng thuộc dòng dõi một nhà võ sĩ lâu đời. Có vẻ là nhà giàu, tuy là học trò nhưng áo quần sang trọng, hai thanh kiếm dài ngắn cũng chẳng phải là thứ thô tạp. Tuy là thân võ sĩ làm việc ở xứ nhà, nhưng trước đây cũng đã là môn sinh của các danh sư Saito Setsudo, Sakuma Zozan, và đã có thời vào học ở trường Kyukeisha này rồi, nên là môn sinh trở lại học, hơn là mặt mới. Thành tích học vấn thì quá tệ! Không phải là học dốt, nhưng có vẻ chỉ chú tâm nhiệt thành vào môn học nào mình thích mà thôi.
Thật là người kỳ lạ. Mu-in nghĩ thế khi trường ra đề làm thơ. Mọi môn sinh phải làm thơ theo đề chỉ định đấy, nhưng anh chàng Kawai Tsugunosuke đáng tuổi chú bác của Mu-in đã quay sang nói:
-"Cậu Mu-in này, ta đãi cậu 16 xu khoai nướng, cậu làm hộ ta bài thơ này đi!"
Mu-in sửng sốt. Chứ chẳng phải đến trường là để học làm thơ làm văn đó sao? Vả lại, Mu-in chỉ là cậu học trò 16 tuổi, thơ thì mới ra sức học cho thuộc mấy cuốn sơ đẳng như "Thi ngữ túy kim" (Lời thơ vàng vụn) hay "Ấu học tiện lãm" (Bản ghi sẵn cho các em học) đây thôi.
-"Tôi làm hộ không được đâu. Trước nhất, thứ thơ non nớt của tôi mà xưng dối là thơ của anh Kawai, thầy biết được thì là chuyện đáng xấu hổ cho anh đấy. Khoai nướng thì cảm ơn lắm, nhưng tôi phải từ chối thôi".
-"Cậu khờ quá!". Ông học trò ở tuổi chú bác này nháy mắt bảo. -"Cứ vẽ chuyện thơ với văn cho rộn ràng thế, chứ thơ văn có dở đi nữa, cũng chẳng dính dáng gì đến giá trị của con người cả. Đại loại, những kẻ theo đòi Hán học gì đấy, mà cả thế gian này nữa, đều cứ nhập tâm rằng thơ văn giỏi là đủ thành học giả đáng kính nể rồi. Suy nghĩ như thế mà làm chuyện lớn trong thiên hạ được hay sao?"
Có vẻ anh chàng học trò dở này có định nghĩa hơi khác đời về chuyện học vấn rồi. Chẳng làm sao hơn, Mu-in đành làm thơ giúp cho anh ta.
Có lần thấy Mu-in vừa bận rộn lật tìm trong bản chú thích vừa đọc cuốn Tam Quốc Chí, chàng học trò dở cảm thán:
-"Cậu còn nhỏ mà cũng gắng đọc sách kiểu ấy, không thấy chán sao chứ? Thật đáng nể!".
Và vì nể phục quá nên hỏi tiếp:
-"Vì lý do gì mà cậu đọc sách ấy thế?"
-"Vì thích thú đấy mà". Mu-in thành thực đáp. Nghe thế, Tsugunosuke nói:
-"Nếu vì thích thú mà đọc sách, thì chi bằng đi xem diễn kịch hay đi nghe kể chuyện cười còn thích thú hơn nhiều".
Anh này nói lạ! Mu-in nghĩ thế. Nhưng gặp nhau mỗi ngày, riết rồi Mu-in dần dần bị thu hút bởi anh chàng học trò dở này, cuối cùng, đã chịu phục mà tôn anh ta làm "thầy". Ở trường này, môn sinh chọn trong lứa đàn anh ra một người hướng dẫn trực tiếp thay thầy. Mu-in là học trò ưu tú hạng nhất trong đám môn sinh nhỏ tuổi của trường, nhưng Mu-in đã chọn anh chàng học trò dở lớn tuổi này làm "thầy" hướng dẫn trực tiếp mất! Ông thầy này lại còn là người viết chữ xấu cùng cực, đến nỗi cả trường đều biết: "Kawai không phải viết chữ, mà là khắc chữ đó!". Quả thật, Mu-in cũng đã thấy Tsugunosuke khổ nhọc lắm khi viết chữ, trông thật giống một ông thợ mộc-bản cặm cụi khắc chữ lên bảng gỗ. Vậy mà lại hay viết chữ, và có thói quen hay sao chép lại các cuốn sách.
Quan niệm về học vấn của anh ta là: học vấn phải là thứ tạo nên sức mạnh hành động cho mình mới được.
Có lần trên đầu anh ta có chỗ sưng lớn, rất đau đớn mỗi khi cử động. Mu-in khuyên:
-"Hay là anh nghỉ học ít buổi ở nhà trị bệnh cho xong đi!".
-"Ta muốn thử thách chuyện học vấn của mình đấy mà!",
ra cái điều chuyện đấu tranh với sự đau đớn từ mụn nhọt ấy là học vấn của mình vậy. Còn chuyện giải thuyết chi li về thơ văn, kinh điển thì chẳng phải là học vấn!
Có vẻ anh ta say mê chủ nghĩa hành động của phái "Dương Minh học" (học theo Vương Dương Minh, thuyết Tri hành hợp nhất), cùng một khuynh hướng tư tưởng với Oshio Heihachiro trong biến cố Tenpo-no-ran (Loạn Thiên Bảo 1841-43). Thời bấy giờ, Chu-tử-học là lối học chính quy trong nước, chủ trương trước hết phải tìm hiểu tận tường về lý thuyết rồi mới có thể chuyển sang hành động, do đó, hành động không được trọng bằng tri thức. Ngược lại, tư tưởng Nho học của Vương Dương Minh là: Hiểu biết và hành động là một! Tri thức phải là năng lượng hành động mới được, học vấn chính là để đào tạo chính mình là chủ thể của hành động. Lời dạy của Vương Dương Minh đã lưu truyền rộng rãi đến thành như lời nói bình thường rằng: -"Phá giặc trong núi thì dễ, phá giặc trong lòng mình mới khó".
Có lẽ anh chàng người xứ Echigo này coi việc đấu tranh với nỗi đau đớn từ mụn nhọt trên người cũng đúng là học vấn theo thuyết của Vương Dương Minh rồi. Người xứ Echigo bao giờ cũng có lối suy nghĩ độc đáo về chuyện đời.
Trưởng tràng ở trường này là một ông Odagiri gì đấy. Mặt coi có vẻ hào phóng sẵn sàng đãi người khác, nhưng đến lúc trả tiền thì mằn mò hoài trong túi, không dễ gì mà rút tiền ra. Một hôm, môn sinh 8 người, có cả Tsugunosuke và Mu-in, cùng đi xem hoa mai nở ở Ginsekai phía trước phố Shinjuku, rồi vào uống rượu ở quán ăn nhỏ gần đấy. Đến lúc trả tiền, Odagiri lục lọi trong túi một hồi rồi nói:
-"Ủa, chỉ còn hai tiền vàng chẵn thôi! Ai có tiền lẻ sẵn thì trả hộ đi".
Tsugunosuke liền nói: -"Thế thì tớ trả cho", rồi gọi cô phục vụ đến chi trả, xong mới nói: -"Nhưng mà, phần của Odagiri thì cậu tự trả lấy đi!". Nói xong, anh dẫn cả bọn về mất, chỉ để Odagiri ở lại đó. Có vẻ đây cũng là cách phán đoán ứng xử theo Dương Minh học đấy.
Càng ngày Mu-in càng hứng thú tìm hiểu về Tsugunosuke, may mắn lại làm quen được với một người cùng xứ với Tsugunosuke, nên hỏi cặn kẽ thêm. Người kia cho biết: -"Một tên khùng đấy thôi". Nhà ở lô đất số 1 xóm Naga gần thành Nagaoka, bước qua cổng là thấy hai cội tùng cổ thụ bề thế. Anh ta trưởng thành ở đấy. Ông cha ngán ngẩm cho cậu con duy nhất tướng thư sinh da trắng trói gà không chặt, mà lại lười học, nên từ năm cậu 9 tuổi đã bắt tập võ nghệ. Học cỡi ngựa với Miura Jibuhei, học kiếm thuật với Kito Rokuzaemon, đều là những vị thầy tài giỏi danh lừng phiên trấn.
Kawai Tsugunosuke thì khi lớn lên cũng vẫn khinh thị rằng: "Bắn cung, cỡi ngựa, đánh kiếm, đánh thương, những thứ đó chỉ là loại kỹ năng bậc thấp của người võ sĩ mà thôi", nên ngay từ đầu đã chẳng thèm học theo lề lối thầy chỉ vẽ, mà nhất định làm theo cách của mình. Thầy dạy cỡi ngựa có mắng thì cãi là "Ngựa thì chỉ cần cỡi chạy được là đủ rồi", còn đối với Kito dạy kiếm thì diễu cợt mà bảo là "Kiếm thì chỉ cần chém được là quá đủ".
Chẳng qua là người có tính cách chiều theo các thói tật của mình quá mạnh; những lý lẽ ấy hay quan niệm về học vấn cũng vậy, đều được nghĩ ra để biện minh với chính mình đó thôi.
Về sau, Mu-in còn đến viếng phiên trấn Nagaoka, gặp những người quen biết Tsugunosuke, hỏi thăm nhiều chuyện nữa, mà ai cũng nói:
-"Ông ấy, cho đến tuổi trung niên thì chẳng có chuyện gì cả. Chúng tôi cũng chẳng đặc biệt quan tâm đến ông ấy"
Mu-in đã đến thăm cả nhà Kawai nữa. Gặp người cha là Shiroemon, người mẹ Tei, và người vợ Suga, để hỏi chuyện thì biết là năm 18 tuổi, Tsugunosuke đã lập đàn tế theo nghi thức Nho giáo ở trước sân nhà, cắt cổ gà nhỏ huyết mà thề nguyền gì đấy bằng những lời quyết liệt.
Kết cuộc, năm Mu-in 16 tuổi, ở trường Kyukeisha ấy, đã tiếp xúc với Kawai Tsugunosuke hiệu là Soryokutsu chỉ trong 6 tháng. Đến tháng 6 năm đó, Tsugunosuke bảo:
-"Ở phiên trấn Matsuyama đất Bitchu có một nhân vật ta rất hâm mộ".
rồi nghỉ học mà đi mất.
Trong đời, chưa có lúc nào Mu-in cảm thấy buồn như hồi đó. Lúc chia tay, Mu-in hỏi Tsugunosuke hai điều.
-"Ở trường này, thầy Kawai đã thu hoạch được những gì?"
-"Ta đã đọc được một kỳ thư".
Một hôm, Tsugunosuke lục lọi trong kho sách của trường Kyukeisha, tìm ra một bộ sách 12 cuốn, ngay cả đề sách cũng hầu như chẳng học giả nào biết, đó là "Tập sách của ông Lý Trung Đỉnh" . Càng đọc, anh ta càng vui mừng đến như điên cuồng, rồi đã bỏ công sao chép trọn bộ trong 10 tháng trọ học ở trường.
Lý Trung Đỉnh là danh thần cuối đời Tống. Những năm cuối đời vua Huy Tông, rợ Kim xâm lược, triều đình bàn tính xin hoà. Nhưng Lý Trung Đỉnh khăng khăng giữ thuyết chủ chiến, thống thiết tâu lên vua rằng chịu hoà mà đầu hàng thì sẽ đưa đến mất nước. Đời vua Cao Tông, ông đã thi thố tài năng hiển hách trong cương vị một nhà hành chính và cả trong chức vụ tư lệnh quân đội dã chiến nữa.
Tsugunosuke thấy mình đang sống trong tình thế náo động cuối thời Mạc Phủ, nên lòng cũng đã quyết rằng: "Cuộc đời ta cũng phải như Lý Trung Đỉnh mới được!".
Người đàn ông này chỉ đọc sách nào hợp với khí chất của mình mà thôi, nhưng có vẻ không có sách nào khiến anh ta cảm động đến như bộ sách ấy cả.
Mu-in còn hỏi thêm:
-"Sau này thì tôi nên học theo vị nào ở trường này?"
-"Tsuchida Shohei thì tốt nhất". Tsugunosuke đáp.
Mu-in sửng sốt.
Tsuchida là người còn học dở gấp mấy lần Tsugunosuke nữa, sắp 30 tuổi rồi mà sách chữ Hán còn đọc chưa được nữa là! Anh ta là người xứ Dewa, đã rời Kyoto năm 25 tuổi, theo học Fujimoto Tesseki về sau này là thủ lãnh của nhóm Tenchugumi (nhóm võ trang Cần Vương cực đoan), nghe đâu anh ta đã bị Tesseki mắng cho là ngu dốt, mới bắt đầu chịu đọc sách.
Tsugunosuke đi khỏi Edo rồi, Mu-in tìm đến Tsuchida, cúi đầu xin hướng dẫn. Khiến Tsuchida sửng sốt:
-"Kawai thật là kẻ quái dị. Cùng học ở trường này nhưng chưa hề nói chuyện với nhau lần nào, vậy mà Kawai bảo như thế thật sao? Nhưng mà, tớ đã chu du thiên hạ các nơi, thấy được đủ loại nhân vật rồi, thế nhưng, người đến như Kawai thì chưa từng thấy bao giờ. Tớ đã thấy ông ấy đánh cờ tướng một lần. Đánh cờ mà hào khoái được đến như ông ấy thì quả thật là chưa từng thấy".
Tsuchida kể rằng lúc đánh cờ, Tsugunosuke hầu như chẳng để mắt gì đến chuyện thắng bại, ngón tay cứ thoăn thoắt di chuyển quân cờ, vậy mà vẫn thắng được nhanh chóng.
-"Không chừng là người anh hùng trăm năm mới có được một người đấy. Thế nhưng, phiên trấn Nagaoka của ông ấy thì chỉ có 74 ngàn hộc [3] ...". Tsuchida suy nghĩ một hồi. -"Quy mô nhỏ quá! Phiên trấn nhỏ mà lại có một nhân vật tầm cỡ đến như thế thì là vận may hay rủi, chỉ có Trời mới biết được".
Tsuchida nói, nghe cứ như là lời sấm đoán trước tương lai. Về sau, Kawai Tsugunosuke đã tạo ra biến động lớn lao đến mức đảo lộn trời đất ở địa phương Hokuetsu, còn Tsuchida Shohei thì không có dịp chứng kiến để xác nhận lời dự đoán ấy, vì đã tham gia vào biến cố Tsukuba-no-ran, lưu lạc chiến đấu ở nhiều nơi, cuối cùng đã chạy đến phiên trấn Nakamura vùng Iwaki mưu đồ tái khởi nhưng đã bị bắt và xử chém vì tội ủng hộ Mạc Phủ.
Nói gì đi nữa, Tsugunosuke cũng là người kỳ dị đấy. Anh ta nghĩ gì, định làm gì, Mu-in chẳng làm sao đoán ra được. Thời còn học ở trường Kyukeisha, sở thích của Tsugunosuke chỉ là đến xóm Yoshiwara mua gái, và lớn đầu rồi mà thích chơi trò kéo gối thi. Đó là trò hai bên dùng ba ngón tay kẹp hai đầu của cái tráp gối đầu hình hộp mà kéo xem ai giữ được, thế thôi. À, còn trò nhìn đèn sáp nữa chứ. Thắp đèn sáp lên, mở mắt nhìn không chớp vào đèn sáp ấy, ai chớp mắt trước là thua. Nhiệt tâm vào những trò con nít như thế. Mà hai trò ấy, trò nào Tsugunosuke cũng thắng tất cả các môn sinh trong trường. Đến nổi tiếng khắp trường rằng Tsugunosuke nhìn mặt trời cũng chẳng chớp mắt nữa.
Trong thời gian trọ học, Tsugunosuke có lần thình lình thu dọn án thư, đèn ***g, cho sách vở, chăn mền vào hành lý, ra đi. Mọi người kinh ngạc hỏi:
-"Anh bỏ trường mà đi đấy à?"
Tsugunosuke đáp: -"À, cũng tương tự thế".
Về sau mới rõ ra rằng năm ấy là Ansei thứ 6 (1860), do vấn đề phê chuẩn hiệp ước bất bình đẳng với ngoại quốc mà quan hệ đối ngoại căng thẳng. Mạc Phủ ra lệnh cho các phiên trấn chư hầu chia nhau canh giữ vùng duyên hải gần Edo. Phiên trấn Nagaoka phải phái quân đến canh giữ cảng Yokohama, và Tsugunosuke được cử làm đội trưởng đội quân ấy. Vì vậy mà Tsugunosuke phải tạm thời bỏ học. Nhưng chỉ vài ngày sau, chẳng hiểu sao lại thấy xách sách vở, chăn mền, đèn ***g, án thư,... trở lại trường.
-"Sao thế anh?" Mu-in hỏi.
Tsugunosuke im lặng không đáp. Sau này, Mu-in hỏi chuyện các môn sinh cùng xứ Nagaoka với Tsugunosuke mới biết được sự tình. Khi nhận được lệnh làm đội trưởng đội quân canh giữ cảng Yokohama, Tsugunosuke đã nói với quan Gia lão [4] trú nhậm ở Edo rằng:
-"Đã gọi là đội trưởng đội quân canh giữ cảng Yokohama, thì không khác gì phải ra chiến trường rồi. Vậy thì đội trưởng ắt là được giao toàn quyền sinh sát đấy chứ?"
Tsugunosuke muốn xác nhận như thế, khiến quan Gia lão kinh ngạc. Thấy ông ngần ngừ, Tsugunosuke nói:
-"Vậy thì, xin miễn cho"
rồi trở về trường.
Vài ngày sau, lại được gọi vào dinh trú nhậm của phiên trấn ở Edo. Đến nơi thì quan Gia lão bảo:
-"Lời anh yêu cầu là đúng lắm. Vậy thì ta cho toàn quyền sinh sát đối với đội viên, anh nhận làm đội trưởng đi"
Tsugunosuke nhận lời. Cỡi ngựa, dẫn quân sĩ rời dinh phiên trấn ở xóm Atago. Ra đến trước lầu xanh Dozo Sagami ở Shinagawa, Tsugunosuke xuống ngựa, đưa cương ngựa cho phu ngựa giữ, rồi bảo mọi người:
-"Ta được giao cho toàn quyền điều khiển đội quân này. Vì vậy, ta truyền lệnh khỏi đi Yokohama nữa. Ai muốn trở về Edo thì về. Còn ta vào lầu xanh này, ai muốn đi cùng thì theo ta".
Nói xong, quay lưng đi thẳng vào lầu xanh ấy thật. Sáng hôm sau, về lại trường Kyukeisha thì thấy có sứ giả của phiên trấn xanh mặt chờ sẵn ở đó rồi. Tsugunosuke nạt lớn:
-"Ta đã được giao cho toàn quyền sinh sát rồi kia mà. Giải tán quân sĩ hay không là quyền tự do của ta!"
Có vẻ anh chàng này có cái lý của anh ấy, chủ ý muốn diễu cợt chính sách của Mạc Phủ bên trên phiên trấn nữa.
-"Bọn ngoại quốc chỉ mới hăm doạ thôi chứ chẳng muốn gây ra chiến tranh. Địch không có ý muốn đánh, mà phía mình chỉ mới nghe tiếng gió thổi chim kêu đã run lên, phái ngay binh lính ra trấn giữ Yokohama, thì còn gì là uy nghiêm của quốc gia nữa!"
Cuối cùng, Tsugunosuke cũng đã bỏ học ở trường Kyukeisha, đi Bitchu, đến thăm và nhập môn Yamada Hokoku là học giả chủ trương thực học, có tham gia vào chính quyền của phiên trấn Matsuyama vùng Bitchu. Hokoku tên thật là Yamada Yasugoro, vang danh thiên hạ là nhà cải cách thể chế phiên trấn. Xuất thân là con nhà nông, thời niên thiếu đã nổi tiếng khắp nơi về tài học, được Lãnh Chúa Itakura tước Suo-no-kami cấp học bổng du học Kyoto, Edo, về sau nhậm chức Giám học ở trường của phiên trấn, rồi thăng lên chức quan lo về tài chính, rồi Chưởng quản Địa phương, Nhiếp chính, và đã làm giàu cho tài chính của phiên trấn.
Lúc Tsugunosuke tìm đến thì Hokoku làm chức vụ nhiếp chính nhưng không ở trong dinh cơ gần thành mà ra ở đất dinh điền Nagase thuộc làng Nishikata, để chỉ huy đám võ sĩ cấp thấp trong công tác khai khẩn. Tsugunosuke cùng ở đấy học và làm việc chung hơn một năm. Hầu như chẳng đọc cuốn sách nào. Một ngày nọ, Hokoku hỏi, có vẻ ngán ngẩm:
-"Sao cậu không đọc sách?"
Tsugunosuke im lặng một hồi, rồi đáp:
-"Thưa, tôi đến để học cách thầy làm việc".
Về sau này, Tsugunosuke làm quan Nhiếp chính ở phiên trấn Nagaoka, đã chuyển biến nền tài chính thâm thủng của phiên trấn Nagaoka thành giàu có, giúp phiên trấn cỡ nhỏ này vũ trang hoàn bị đến như quá mức như vậy được, có lẽ phần lớn cũng nhờ vào những gì đã học hỏi được trong thời kỳ tập việc với Hokoku.
Tổng cộng 3 năm ở lại đất Bitchu, Tsugunosuke đã đến xem và học hỏi ở các phiên trấn phía tây như Choshu, Saga,... đã sớm trở thành những xứ có nền công nghiệp hiện đại. Như Choshu là cỡ phiên trấn chừng 30 vạn hộc, mà bấy giờ đã thu hoạch trên 100 vạn hộc rồi. So với các phiên trấn phía tây ấy thì các phiên trấn ở Hokuriku, Kanto, Tohoku,... phía đông vẫn còn giữ nông nghiệp làm trung tâm kinh tế y nguyên như cũ từ thời Chiến quốc, nên tài chính của các phiên trấn này càng năm càng suy thoái, nay đã xuống đến mức chẳng còn sức để làm gì được nữa cả. Sự cách biệt giàu nghèo giữa các phiên trấn phía tây và phía đông như thế đã hiện rõ trong mắt Kawai Tsugunosuke lúc đi tham quan các nơi, đến nỗi Tsugunosuke phải kinh ngạc vì sao cùng một nước Nhật Bản mà lại có thể khác nhau đến như thế được! Tsugunosuke nghĩ hẳn là sẽ có ngày sự giàu có của các phiên trấn hùng mạnh phía tây sẽ lấn áp các vùng phía đông và phía bắc dưới hình thức võ lực cho mà xem.
Tsugunosuke còn đi tiếp đến Nagasaki, thuê người thông ngôn, thường đến thăm các nhà của người ngoại quốc ở đấy để hỏi về tình hình các nước. Những cảm tưởng thu hoạch được trong lần chu du các xứ phía tây ấy, Tsugunosuke đã viết cho người anh vợ đang ở gần thành Nagaoka là Nagino Kahee (là anh của Suga, vợ Tsugunosuke) như sau:
-Tình thế thiên hạ như thế này thì sớm muộn gì cũng sẽ xảy ra biến động to lớn, không tránh được. Hiện nay, tình hình thế giới không khác gì thời Chiến quốc [5]. Những nước ngoài như nước Nga đã nảy ra Đại đế Peter chẳng hạn, đang có uy thế khủng khiếp đến không thể tưởng tượng nổi, do đó chuyện Nhật Bản đòi đánh đuổi người ngoại quốc như lối Nhương Di ấy là hành vi ngu xuẩn.
-Quan hệ giữa Kyoto (Thiên hoàng) và Edo (Mạc Phủ) cũng thật đáng lo buồn. Đã thấy bọn hai phiên trấn Satsuma và Choshu len vào giữa với mục đích tư lợi cho phiên trấn họ mà có hành động ly gián, sàm tấu lên Thiên hoàng. Phía Kanto cũng không nên mắc mưu bọn ấy mà đối ứng một cách khinh xuất.
-Thiển nghĩ khai quốc là xu hướng tất yếu rồi. Trong tình thế ấy thì chẳng còn ý nghĩa gì chuyện phân biệt công khanh của Thiên hoàng với võ sĩ của Mạc Phủ nữa. Phải trên dưới đồng một lòng mà gắng sức làm cho nước giàu binh mạnh. Phía Kanto cứ tin tưởng rằng Phủ Chúa Tokugawa sẽ đời đời cai trị thiên hạ được mãi thì là lối suy nghĩ thiển cận cùng cực, thật đáng buồn.
-Phiên trấn Nagaoka thì nói gì đi nữa cũng chỉ là một phiên trấn nhỏ, chẳng thể nào có sức để kéo đại thế của thiên hạ theo được. Từ đây, chỉ có thể chỉnh đốn chính quyền phiên trấn, nuôi dưỡng thực lực, nhận thức tình thế cho đúng, cố gắng tránh sai lầm to lớn, chứ không còn kế sách nào khác.
Đầu mùa hè năm Manen nguyên niên (1860), Tsugunosuke thôi học ở nhà Yamada Hokoku. Nghe đâu sau đó, Hokoku đã nói với người khác rằng: -"Người như vậy mà ở phiên trấn nhỏ như Nagaoka thì chẳng hiểu là phiên trấn ấy được lợi hay bất lợi", rồi lắc đầu với vẻ mặt khó hiểu.
Trở lại Edo, Tsugunosuke lại vào học trường Kyukeisha lần thứ ba. Cũng chẳng có vẻ gì là ham học. Có hôm cứ ru rú trong phòng riêng, gối đầu lên tráp sách bọc da, suốt ngày lăn qua lật lại. Khiến Mu-in lo lắng, mới hỏi:
-"Anh không trở về nhà ở Nagaoka sao?
Bởi Mu-in nghĩ mà thương cho người vợ của Tsugunosuke ở nhà. Tsugunosuke lăn đầu trên gối là tráp sách bọc da ấy, nhìn Mu-in chòng chọc mà nói:
-"Bé con không hiểu được đâu".
Ở trường cũng có người bảo là:
-"Nghĩ thân làm vợ của Kawai thật là tội nghiệp!".
Cũng có người kể:
-"Nghe đâu khi ra đi, anh chàng Kawai ấy đã bảo vợ: ta lên Edo tí đây. Người vợ hỏi: Edo thì cách Nagaoka bao xa?. Kawai nói: có gì đâu, cứ đi ngược sông Shinano là đến Edo rồi, khi nào muốn gặp thì cứ lên đấy là được. Vì vậy, người vợ cứ đinh ninh như thế mà an lòng một cách ngây thơ lạ lùng. Thật tội nghiệp!"
và tỏ vẻ vì nghĩa mà giận Tsugunosuke.
Có lần Mu-in được bạn học trong trường rủ đi xem hoa diên vĩ (iris) ở Horigi. Nghe đồn là danh thắng ở Edo đấy nên Mu-in định đi xem cho biết. Thấy Mu-in sửa soạn áo quần sắp sửa đi, Tsugunosuke từ trong phòng nhìn Mu-in chăm chú mà nói:
-"Xem về thì cho biết ra sao nhé".
Mu-in ra đi theo bạn. Nhưng phương hướng đường sá thì không quen. Trên đường về, Mu-in bị dắt vào khu chơi bời Yoshiwara, lôi vào nhà chứa mà không biết.
-"Đây là chỗ gì vậy?"
Mu-in hỏi thì cả bọn cười ngất. Chúng bạn bảo đây là "bất dạ thành" (thành không có đêm) vang danh thiên hạ đấy.
-"Cậu thì chưa khai bút chứ gì, phải không nào? Lúc như thế này thì phải ngoan ngoãn nghe theo lời đàn anh mới được đấy".
Mu-in mới 17 tuổi, sợ quá. Nỗi sợ hãi ngây thơ của tuổi trẻ đấy, nhưng một phần cũng vì lo sợ không biết người hướng dẫn là Tsugunosuke sẽ nói gì nếu biết được là anh đã đến chỗ ác ôn thế này. Mu-in quyết liệt từ chối mà bỏ về. Lập tức vào phòng Tsugunosuke báo cáo. Tsugunosuke gật gù:
-"Thế thì tốt lắm. Ta thấy bọn này gồm những đứa xấu thì đã định cản cậu đừng đi, thế nhưng nghĩ lại cậu cũng đã 17 tuổi rồi, nên làm thinh đấy. Ta mới mua sẵn nhiều bánh bao lắm, ăn đi"
rồi cho luôn cả bao bánh.
Mu-in được Tsugunosuke khen ngợi thì cảm động đến muốn rơi nước mắt. Anh tin rằng người như Tsugunosuke hẳn là không đến những chỗ ác ôn như thế.
Nhưng vài ngày sau, Mu-in nghe người ta nói:
-"Không ai đi chơi nhà thổ nhiều bằng Kawai cả".
Mu-in nổi giận, nhân thể còn lại 2, 3 chiếc bánh bao nhận được mấy ngày trước, bèn xách tới trả lại. Tsugunosuke vẫn gối đầu lên tráp sách bằng da ấy, chẳng lộ vẻ gì là ngạc nhiên hay lúng túng cả.
Tsugunosuke có bộ não lạ lùng. Có vẻ là đã đoán trước được sự việc sẽ xảy ra, giống như đoán được nước cờ tướng (Nhật Bản) vậy. Như chuyện Mu-in đi xem hoa diên vĩ xong thì sẽ như thế nào, ghé lại xóm chơi bời Yoshiwara thì chắc chắn sẽ bỏ về, đoán như thế nên Tsugunosuke mới mua bánh bao để sẵn. Mà cả đến việc Mu-in nghe lời đồn, tức mình mà trả bánh lại, có vẻ Tsugunosuke cũng đoán được trước nữa.
Tsugunosuke chẳng lộ vẻ gì, chỉ vươn tay đón lấy bánh bao cho vào miệng, chầm chậm nhai kỹ, nuốt xuống họng, rồi nhỏm người, bật khoá lưỡi liềm, giở nắp tráp lấy ra một cuốn tập nhỏ.
-"Sách gì thế?"
-"Sách ghi chi tiết xóm Yoshiwara đây".
Mu-in cầm cuốn tập giở ra xem. Thấy in rõ ràng chi tiết giá cả và bình phẩm về từng cô trong số ba ngàn 8 trăm 15 gái làng chơi trong xóm Yoshiwara ấy.
-"Dấu hiệu này là gì thế?"
Mu-in chỉ vào các dấu hiệu bằng mực đỏ mà Tsugunosuke đã ghi phía trên tên của các cô.
-"Các cô mà ta đã mua đấy".
Đáng ngạc nhiên là bằng vào các dấu hiệu ấy thì hẳn là Tsugunosuke đã mua dâm từ tất cả các cô nổi tiếng ở Yoshiwara rồi, không chừa cô nào.
Dấu hiệu thì có ba loại: hình tam giác, vòng tròn đơn và vòng tròn kép. Có dấu hiệu đã bị xoá đi. Mu-in hỏi về ý nghĩa của các dấu hiệu ấy thì Tsugunosuke chỉ mỉm cười nhẹ mà không giải thích rõ ràng. Chỉ nói:
-"Đã mua như thế rồi đấy. Đối với đàn ông, các cô có dấu vòng tròn kép đó chẳng phải là thứ địch thủ dễ thắng. Ta đã thường cho rằng chỉ có những tên đàn ông yếu đuối về tình cảm mới mê say đàn bà mà thôi. Nhưng thật chẳng phải thế. Có thể những tên đàn ông yếu kém thì mê say các cô cỡ dấu hiệu tam giác hay vòng tròn đơn ấy thôi. Còn bậc anh hùng hào kiệt thì mê đắm các cô có dấu vòng tròn kép ấy. Bảo là mê đắm, nhưng chẳng phải vì các cô khéo chiều chuộng, nâng áo khoác vào người cho mình hay vỗ lưng âu yếm mình gì đâu. Cái tình của các cô này có chút hơi hướm gì đấy không thể gọi tên là gì được, thế mà cả lòng lim dạ sắt của người đàn ông phải tan chảy vào đấy lúc nào không hay. Mà bậc anh hùng hào kiệt thì lại càng dễ đắm đuối hơn người thường nữa..."
-"......"
-"Vì thế nên ta đã thử xem cho biết. Và cuối cùng đã đi đến tận chỗ không còn đi thêm được nữa, thì hiểu ra rằng đàn bà là quý lắm đấy. Đến có thể làm tim mình run lên được. Cả đến bây giờ, ta cũng nghĩ như thế".
Màu mắt Tsugunosuke chợt biến đổi. Có lẽ chàng ta đang tưởng nhớ tha thiết đến một cô nào có dấu vòng tròn kép ấy rồi.
-"Từ đó, ta ngừng hẳn. Ta là kẻ trù liệu trước đại khái cuộc đời của mình mà sống theo đó. Quả thật nhà ta lãnh bổng lộc không bao nhiêu, phiên trấn của ta chỉ là một phiên trấn nhỏ, nhưng cũng chính vì nhỏ nên phiên trấn sẽ có ngày cần đến ta. Và quả thật, đằng nào cũng chỉ sống được một đời, thì lòng lim dạ sắt có tan chảy vì đàn bà đi nữa, cũng có thể là điều thú vị. Tuy nhiên, con người không thể sống hai cách sống cùng lúc được. Ta phải sống cho đúng với sự trù liệu trước của mình đó thôi".
Sự trù liệu mà Tsugunosuke nói đó hẳn là cố gắng xây dựng cốt cách người anh hùng trong con người của anh ta. Giống như lời thơ mà Tsugunosuke đã làm:
"Thập thất thiên thệ phù quốc nghĩ"
(17 tuổi, ta thề với trời sẽ mưu tính chuyện giúp nước)
Anh chàng này có lẽ đang tiếp tục cố gắng suy tính nhiều phương cách để đạt tới mục đích ấy.
Không bao lâu sau, Kawai Tsugunosuke trở về quê hương là phiên trấn Nagaoka vùng Echigo. Qua năm sau, Bunkyu thứ nhì (1862), ngày 24 tháng 8, Lãnh Chúa là Makino Tadayuki được lệnh nhậm chức Đại lý cho Mạc Phủ ở kinh đô Kyoto. Tadayuki rời Nagaoka ngày 15 tháng 9, đến dinh của phiên trấn ở phường Nijo, Kyoto ngày 29.
Tsugunosuke lưu lại Nagaoka. Một ngày nọ, không hiểu là đã nghe được gì trong thành mà vội vã về nhà gọi vợ:
-"Suga ơi, dọn cơm ra!"
Suga lập tức dọn cơm nước, và hỏi chồng:
-"Lần này, anh đi đâu đấy ạ?"
-"Em hiểu được thế à!"
Đang và cơm, Tsugunosuke chợt ngưng đũa.
Suga im lặng mỉm cười. Sống với chồng lâu ngày thì chỉ cần nhìn dáng điệu chồng cũng hiểu ra được.
-"Đi lên kinh đô đây". Tsugunosuke đáp rồi tiếp tục và cơm.
Suga cười khổ sở, đi chuẩn bị hành lý cho chồng ngay. Từ năm 16 tuổi rời nhà Nagino vào làm dâu nhà này đến giờ, chưa có lúc nào thấy chồng ở yên trong nhà được đến một năm. Tuồng như Suga vào làm vợ Tsugunosuke chỉ để sửa soạn hành lý cho chồng mà thôi vậy.
Tsugunosuke đến Kyoto, vừa vào đến dinh cơ của phiên trấn, đã xin vào gặp quan Đại lý ngay. Tsugunosuke thưa lên rằng quan Đại lý nên từ chức ngay mà về xứ thì hơn.
-"Chức Đại lý này, lúc Mạc Phủ còn có uy quyền thì chẳng nói làm gì, chứ tình thế đã như thế này, thì chẳng còn ích lợi gì nữa cả. Hiện nay, các phiên trấn mạnh là Satsuma và Choshu cử binh canh giữ các cửa hoàng cung, mượn oai triều đình mà chẳng coi Mạc Phủ ra gì, còn trong kinh đô thì bọn võ sĩ mất chủ tướng tha hồ tung hoành coi như chẳng có các sở cảnh sát. Trong thời thế này, muốn trị an kinh đô thì phải có uy thế binh bị của một phiên trấn cỡ một triệu hộc kia. Chứ phiên trấn nhà giỏi lắm cũng chỉ ở mức 74 ngàn hộc thì thấy rõ trước mắt là sẽ sa lầy mà chẳng làm nên chuyện gì cả."
-"Ăn nói vô lễ quá!".
Quan tham chính Mima Yasuemon ngồi bên cạnh đánh cây quạt vào đầu gối mà mắng.
Nhưng Tsugunosuke không thèm để ý. Yasuemon lại càng nạt lớn hơn.
Tsugunosuke quay nhìn, ra vẻ như mới chợt để ý có Yasuemon ngồi đấy, rồi lắc đầu nhẹ mà nói:
-"Chẳng lẽ ngài nghĩ rằng nạt nộ người ta thì lay chuyển được thời thế sao chứ?"
Tsugunosuke lập tức bỏ về phiên trấn.
Quan Đại lý cũng nghĩ ý kiến của Tsugunosuke là đúng nên tháng 7 năm sau đã từ nhiệm mà trở về Nagaoka. Nhưng Mạc Phủ vẫn cất nhắc Tadayuki lên chức quan Lão Trung [6]. Nghe tin ấy, Tsugunosuke đang ăn bữa trưa liền vất đũa, nói:
-"Thật là điên khùng!"
Suga nhặt đũa lên, hỏi:
-"Anh lại sắp đi xa nữa à?"
-"Không, ta lên thành đây".
Vào yết kiến Lãnh Chúa, Tsugunosuke lại thưa:
-"Lúc này, thân làm Lãnh Chúa một phiên trấn nhỏ thì chẳng nên nhận chức quan Lão Trung gì đấy của Mạc Phủ. Thế nào cũng xin từ tạ đi cho".
Ý kiến của Tsugunosuke là thời thế này, việc gắng sức làm sao cho xứ giàu binh mạnh trong phiên trấn của mình mới là việc khẩn cấp nhất. Chứ làm chức quan Lão Trung gì đấy đi nữa, lúc này Mạc Phủ đã đến hồi không còn cựa quậy gì được nữa rồi, thì chỉ tốn công quỹ của phiên trấn vào việc vô ích mà thôi.
-"Nhưng ta đã nhận lãnh rồi mà".
Tadayuki đáp, rồi cho Tsugunosuke đi ra, nhưng ấn tượng mãnh liệt từ gã đàn ông tướng tá kỳ dị ấy vẫn còn lưu lại rất lâu. Tadayuki nhậm chức xong, liền ra lệnh cho Tsugunosuke theo lên làm việc ở Edo, đề bạt cho làm chức vụ Hành khiển cho cả phiên trấn lẫn Mạc Phủ. Việc đề bạt như thế thật hiếm có.
Tsugunosuke vui vẻ lên Edo làm việc, lần này lấy cương vị công vụ mà khuyên Lãnh Chúa từ nhiệm, mỗi ngày vào yết kiến lại thuyết phục như thế. Hàm ý của Tsugunosuke vẫn là: ngày nay Mạc Phủ đã đến lúc không còn sức sống nữa rồi, có giúp vào cũng vô ích thôi. Trong khi đó, việc quan trọng cần kíp là làm sao cho phiên trấn Nagaoka sớm được xứ giàu binh mạnh. Được như thế thì cũng là giúp cho cả nước Nhật Bản vậy.
Cuối cùng, Tadayuki đã chấp nhận ý kiến của Tsugunosuke mà xin từ nhiệm vì lý do bệnh hoạn.
Nhưng Mạc Phủ đoán được rằng đấy là bệnh giả, nên cho Lãnh Chúa Makino Sadaaki của phiên trấn Kasama vùng Joshu, là phiên trấn vệ tinh của Nagaoka, đến dinh Lão Trung ở Tatsunokuchi để viếng bệnh mà thuyết phục Tadayuki bỏ chuyện từ nhiệm. Tadayuki đành phải ngồi nghe thuyết phục, bên cạnh có Tsugunosuke.
Tsugunosuke thì lúc nghị luận, chẳng cần biết ai là ai cả, nhiệt liệt phản luận, đến mức mắng cả vào mặt Lãnh Chúa Makino Sadaaki tước Hầu đất Kasama ấy. Vì vậy Tsugunosuke bị đuổi ra ngoài, tức thì sau đó đã viết biểu xin từ chức mà trở về Nagaoka, chấm dứt 5 tháng làm việc ở Edo.
Suga ra cửa đón ông chồng tiến thoái quá ư bận rộn này. Đêm đó, cha Tsugunosuke là Shiroemon ái ngại nói với vợ là Tei:
-"Con dâu Suga nhà mình thật là tội nghiệp!".
Bởi chồng cứ rời nhà ra đi lúc nào chẳng biết. Nghĩ lại từ lúc hai người lấy nhau, Suga 16 tuổi, Tsugunosuke 23 tuổi, đến nay, chưa có lúc nào Tsugunosuke an vị ở nhà quá 6 tháng.
-"Cứ như thế thì làm sao mà có thời gian để có con cái gì được chứ!". Đã có người trong đám thuộc hạ của Lãnh Chúa nói lén như thế. Mà thật, hai người chưa có lấy một đứa con.
Shiroemon cười khổ sở:
-"Con dâu nhà mình lấy phải thằng chồng như thế thì chịu khổ nạn đã đành, mà cả Lãnh Chúa cũng phải chịu thêm gánh nặng này nữa. Bao nhiêu lần lãnh chức này chức nọ rồi mà chức nào cũng từ nhiệm ngay thôi. Cả đời, định làm gì chẳng biết nữa!"
Nói vậy chứ chẳng phải là ông bất mãn về con mình.
-"Tsugunosuke là người có chủ trương quá mạnh về chuyện phiên trấn Nagaoka này phải như thế nào. Người như thế không thể làm một viên quan nhỏ trong phiên trấn được đâu. Trên mình mà có một người cấp trên thì thế nào cũng xung đột. Tsugunosuke thì chỉ có thể làm chức quan Gia lão cao nhất trong phiên trấn mà thôi".
Lời Shiroemon nghe ra như tự trào. Bởi nhà Kawai xưa nay chẳng phải là nhà làm quan cao. Đừng nói chi đến chức quan Gia lão cao nhất, ngay cả chức quan Gia lão thường đi nữa, cũng chưa có ai trong gia hệ này đạt tới cả. Có lẽ rồi Tsugunosuke cuối cùng cũng chỉ là thứ con mồ côi trong đám thuộc hạ của Lãnh Chúa mà thôi.
-"Vậy cũng xong".
Shiroemon nửa như chịu thua số mệnh về chuyện có được đứa con kỳ lạ này.
Nhà Kawai tuy lãnh bổng lộc ít, nhưng cũng đã được cấp đất phong, và từ đời tổ tiên đã mua sẵn nhiều ruộng đất. Cho dù không có chức vụ gì đi nữa, cũng có gia sản đủ để sống tự lập thoải mái.
-"Cứ để mặc nó muốn gì làm nấy thôi!"
Từ ngày trên Edo trở về, Tsugunosuke đâm ra mê mải chuyện tập bắn súng mỗi ngày. Người này thì ngày trước đã gõ cửa Sakuma Zomon mà học về súng pháo Tây phương, đã có đầy đủ kiến thức rồi, nhưng loại súng ống đó thì khó mà vào tay được ở xứ Nagaoka. Vì vậy, Tsugunosuke đã cho chế tạo khẩu súng có dây mồi lửa bắn đạn 10 mon (chừng 40 g), vác lên vai đến bãi tập bắn của phiên trấn mà tập luyện, cuối cùng bia bắn xa cỡ 90 mét thì không trật phát nào.
-"Tây phương có thứ súng gắn lưỡi lê, nếu ta mà chỉ huy được một đội quân chừng ngàn người cầm súng gắn lưỡi lê ấy thì bất cứ địch quân kiên cố đến đâu cũng phá được".
Tsugunosuke nói như thế với mọi người, và không chỉ nói, mà còn tưởng tượng hình dáng mình đang chỉ huy đội quân ấy, và làm cả thơ nữa:
"Kiếm súng thiên binh phá kiên trận"
(Ngàn binh trời cầm súng gắn lưỡi lê phá tan địch trận kiên cố)
Lời thơ ấy, Tsugunosuke bắt một người giỏi viết chữ trong phiên trấn viết và ***g khung đẹp đẽ mà treo trong thư phòng. Mỗi ngày ngắm nghía mà mộng tưởng hình dáng mình đang chỉ huy đội bộ binh vũ trang theo kiểu Tây phương, trong khói súng mịt mù!
Tsugunosuke bước đi trong các xóm quanh thành, lưng không đeo kiếm mà lại có vẻ đắc ý lắm. Người nào chặn hỏi thì được dịp trình bày thuyết của mình rằng:
-"Võ sĩ thời nay không cần đeo kiếm nữa. Kiếm thì dùng gì được trong chiến tranh từ đây về sau?"
và nói thêm:
-"Người ta còn bảo võ sĩ phải giỏi cung tên nữa. Chừng nào còn nói như thế thì chưa ngóc đầu lên được. Từ nay về sau, chỉ có những người biết cách dùng súng ống đạn dược, biết thuật hàng hải thì mới đáng được gọi là võ sĩ mà thôi".
Chẳng bao lâu sau, Lãnh Chúa Tadayuki từ chức Lão Trung trở về Nagaoka, liền cho gọi Tsugunosuke vào để hỏi phiên trấn này nên có phương châm như thế nào. Tadayuki đã nghe đồn về lời thơ khẩu khí "Kiếm súng thiên binh phá kiên trận" rồi nên đoán trước là Tsugunosuke sẽ khuyên "phải trang bị binh sĩ phiên trấn theo lối Tây phương", thế nhưng Tsugunosuke lại thưa:
-"Trước hết, cần làm giàu cho nền tài chính của phiên trấn. Mọi việc khác thì khi nào có vàng trong tay hẵng nghĩ đến. Thiển nghĩ ngoài việc ấy ra, mọi kế sách khác đều vô ích trong lúc này".
Phiên trấn Nagaoka công xưng là cỡ 74 ngàn hộc, nhưng thực tế thu hoạch được đến 20 vạn hộc. Thế nhưng, tiêu phí vô bổ quá nhiều, đến nỗi nợ nần chồng chất như núi, nền tài chính của phiên trấn bị sa lầy không làm gì được cả. Lãnh Chúa bèn hỏi tiếp Tsugunosuke về chuyện tài chính. Tsugunosuke thưa chuyện thật dài dòng, tỉ mỉ.
Vài ngày sau, Tsugunosuke được cất nhắc lên chức quan trọng yếu là Chưởng quản Địa phương. Lập tức, Tsugunosuke hạ lệnh cho tất cả các quan quản lý ở các địa phương phải nghiêm cấm tham nhũng, không được nhận hối lộ từ các làng xã. Tsugunosuke thực thi nhiều cải cách về kinh tế tài chính và hành chính, trong đó có cả việc bãi chức một số quan lại địa phương đã móc nối với các nhà thầu gạo để đục khoét gạo nạp thuế của dân.
Lãnh Chúa quá đỗi vui mừng về tài năng hành chính có phần bất ngờ của Tsugunosuke nên qua năm sau, Keio thứ 2 (1866), đã cho Tsugunosuke kiêm cả Chưởng quản Thủ phủ Edo ngoài chức Chưởng quản Địa phương, rồi năm tiếp đó, cho kiêm luôn chức vụ cố vấn thâm niên của Lãnh Chúa. Do tay của Tsugunosuke, nền tài chính của phiên trấn được phục hồi nhanh chóng như phép lạ, không chỉ trả sạch được tất cả các món nợ cũ, mà đến cuối năm Keio thứ 3 (1867), trong kho bạc của phiên trấn đã có 99.960 lạng vàng dư dùng, là số vàng mà ban Kế toán của phiên trấn Nagaoka chưa từng được thấy bao giờ.
Ngày trước, Tsugunosuke có lần đã nói:
-"Ta là võ sĩ đấy, nhưng về việc kinh tài vẫn muốn thành một kẻ có khả năng như người quản lý hiệu buôn Echigo kia".
và thực tế, Tsugunosuke đã đến trú ngụ nhà Yamada Hokoku ở phiên trấn Matsuyama vùng Bitchu cũng để học hỏi việc kinh tài ấy. Những điều học được quả thật đã đem lại kết quả tuyệt vời.
Lãnh Chúa Tadayuki đã vui mừng khôn xiết nên tháng tư năm sau, Keio thứ tư, cũng nhằm vào Minh Trị nguyên niên (1868), đã phong cho Tsugunosuke, người đã tạo ra 99.960 lạng vàng dư dùng ấy, chức quan Gia lão, rồi ngay tháng sau, tháng tư nhuận, đã thăng cấp thành quan Nhiếp chính tức là Gia lão hạng nhất của phiên trấn.
Tính từ ngày Tsugunosuke nhậm chức Chưởng quản Địa phương, chỉ chừng 4 năm mà đã thăng đến chức quan cao nhất, thì quả là sự thăng tiến dị thường.
Người vợ là Suga vui mừng nói với mọi người:
-"Dạo này ông ấy không còn đi xa qua các xứ khác nữa, nên cũng đỡ cho tôi lắm".
Tsugunosuke dần dần trở thành nhà độc tài ở phiên trấn Nagaoka. Suga thì vui mừng vì ông chồng ở nhà chứ không còn đi xa nữa, nhưng phiên trấn Nagaoka 74 ngàn hộc thì từ khoảnh khắc ấy, đã chọn cho mình một định mệnh bất tường.
*
Kawai Tsugunosuke nắm chính quyền phiên trấn Nagaoka vào tháng tư nhuận năm Keio thứ tư, nhưng ngay từ đầu năm, khoảng Tết năm đó, đã xảy ra trận giao tranh ở Toba-Fushimi vùng kinh đô, khiến quân chủ lực của Mạc Phủ thua chạy về Edo; đến tháng 2, Thiên hoàng hạ sắc lệnh thảo phạt nhà Tokugawa; tháng 3, Đông chinh Đại Tổng đốc tư lệnh quan quân triều đình đã vào thành Sunpu; tháng 4, tiếp thu thành Edo, rồi đến tháng tư nhuận thì tên hiệu thần-thánh-hoá của Toyotomi Hideyoshi là Hokoku Daimyojin (Phong quốc đại minh thần) bị phế bỏ suốt gần 300 năm Mạc Phủ Tokugawa, đã được phục hồi.
Nhưng Tsugunosuke không nghĩ là thời thế đã thay đổi. Tsugunosuke là một nhà tư tưởng về chính trị giỏi, nhưng có điều không phải là nhà cách mệnh. Bởi lẽ, người đàn ông có thể nói là nhạy cảm nhất đối với thời thế là Tsugunosuke lại không hề nghĩ đến khái niệm chính trị "xây dựng quốc gia thống nhất lấy trung tâm là triều đình ở Kyoto". Tsugunosuke lại nghĩ biến động này chỉ là "âm mưu của liên minh hai phiên trấn Satsuma và Choshu" mà thôi. Sự thực, thời thế đã đến như thế này cũng quả là do hai phiên trấn Satsuma và Choshu đã tận lực thực hiện âm mưu mà ra, thế nhưng âm mưu đó không phải là loại âm mưu của thời Chiến quốc mà Tokugawa Ieyasu đã dùng để diệt nhà Toyotomi Hideyoshi để giành chức Shogun (Tướng quân). Âm mưu thời này chẳng phải để đưa nhà Shimazu (phiên trấn Satsuma) hay nhà Mori (phiên trấn Choshu) lên làm Chúa - Shogun, mà là để xây dựng một quốc gia thống nhất mới.
Tsugunosuke đã không hiểu điều đó. Mà cũng chẳng có gì đáng trách. Bởi ngay cả Saigo Kichinosuke (Saigo Takamori 1828 - 1877, một trong những nhân vật lịch sử nổi tiếng nhất cuối thời Mạc Phủ đầu thời Minh Trị), người chỉ đạo phiên trấn Satsuma, một trong hai phiên trấn thế lực nhất trong khối phò triều đình ở kinh đô Kyoto (đối lập với khối phò chính quyền Mạc Phủ ở Edo) cuối thời Mạc Phủ này, ngay trước giờ ký mật ước liên kết hai phiên trấn Satsuma và Choshu, cũng vẫn chưa dứt được ý nghi ngờ rằng "Phiên trấn Choshu chẳng phải là nhắm đến chuyện lập Mori lên làm Shogun đó sao?". Xem thế thì người ở địa phương Hokuetsu là Tsugunosuke có quả quyết điều đó mãnh liệt như thế cũng phải nói là chuyện đương nhiên đó thôi.
Lại nữa, phiên trấn Nagaoka không chỉ là danh môn đời đời là gia thần của Mạc Phủ Tokugawa, mà ông tổ nhà Makino ấy là Yasunari đã là một trong 17 đại tướng thân tín của Tokugawa; đời con là Tadanori, tức là ông nội của Lãnh Chúa hiện thời, đã là tướng giữ thành Ushikubo của phiên trấn Mikawa là đất khởi nghiệp của nhà Tokugawa nữa. Tự nhiên là rất nhiều phiên sĩ của phiên trấn Nagaoka là hậu duệ của những võ sĩ cùng quê Mikawa với nhà Tokugawa, đến có thể nói là phiên trấn Nagaoka được cai trị bởi một tập đoàn võ sĩ gốc Mikawa đó. Trí não Tsugunosuke do đó cũng bị hạn chế bởi hoàn cảnh như thế. Giá như người đàn ông này mà sinh ra ở phiên trấn Satsuma hay Choshu, Tosa, thì có khi đã làm được chuyện chuyển đổi cả thiên hạ còn hơn Saigo, Katsura, Sakamoto không chừng.
Từ khi nghe tin Đông chinh Đại Tổng đốc thống suất quan quân triều đình rời kinh đô, Tsugunosuke đã trở thành năng động dị thường đến nỗi được gọi là người "mọc cánh sau lưng". Tsugunosuke bảo: "Nếu cảng Yokohama lọt vào tay liên quân Satsuma-Choshu thì chuyện giành thiên hạ chấm dứt mất", nên vội vàng đi cả ngày lẫn đêm không ngừng nghỉ đến Yokohama để tom góp súng đạn võ khí Tây phương trước khi quan quân triều đình tiến đến phía đông.
Đương thời, Yokohama đầy những người ngoại quốc đến bán võ khí, từ các nước lợi dụng nội loạn ở Nhật Bản, đặc biệt các nhà buôn nước Anh là nhiều và có thế lực nhất, hơn nữa, công sứ quán Anh quốc còn ngầm chỉ thị kiếm khách giàu có từ các phiên trấn phía tây Nhật Bản mà dẫn đầu là Satsuma, Choshu và Tosa. Còn bán võ khí cho các phiên trấn ở Kanto, Tohoku chủ yếu là Edward Schnell, một nhà buôn quốc tịch Hà Lan gốc Thụy Sĩ.
Tsugunosuke bước vào văn phòng của Schnell bên cạnh Khách sạn Anh quốc. Vẫn chẳng mang kiếm đeo lưng.
-"Tôi là Kawai Tsugunosuke ở phiên trấn Nagaoka".
Trả Lời Với Trích Dẫn
Bookmarks